Gerðardómur er eitt af þeim úrræðum sem mönnum standa til boða utan hins hefðbundna dómstólakerfis. Ákveða má með samkomulagi að skjóta ágreiningi milli aðila í gerð. Niðurstaða slíks gerðardóms er bindandi fyrir aðila og ekki má fara með slíkt mál fyrir dómstóla. Sé það gert ber að vísa málinu frá dómi, komi fram krafa um það.

Í samningi um að leggja mál fyrir gerðardóm kemur iðulega fram hverjir skuli sitja í gerðardómi. Ef svo er ekki og ef ekki næst samkomulag milli aðila um þetta atriði, geta aðilar skotið málinu til héraðsdómara sem skipar þrjá menn í dóminn, skv. 3. mgr. 4. gr. laga 53/1989 um samningsbundna gerðardóma. Í lögunum er að finna ýmis ákvæði um hæfi gerðardómsmanna (gerðarmanna), kröfur málsaðila fyrir gerðardómi og málsmeðferð fyrir dóminum.

Gerðardómssamningur getur falið í sér að tiltekið, afmarkað ágreiningsefni er lagt fyrir gerðardóm eða að þau ágreiningsefni sem upp kunna að koma, til dæmis í vinnusambandi, verði lögð fyrir gerðardóm. Einnig er algengt að ákvæði séu í verksamningum um að leggja skuli ágreining í gerð. Slík ákvæði eru gjarnan orðuð á þá vegu að ágreiningur sem kann að rísa á samningstímanum verður lagður fyrir gerðardóm.

Auk samninga um gerðardóm geta lög einnig mælt fyrir um að leggja skuli tiltekinn ágreining í gerðardóm. Nýverið samþykkti Alþingi frumvarp sem kvað á um að kjaradeila kennara skyldi lögð fyrir gerðardóm en til þess kom þó ekki. Ákvæði um gerðardóm er á nokkrum stöðum í löggjöfinni, til dæmis 7. gr. laga 87/2003 um Orkustofnun þar sem kveðið er á um að leggja skuli ágreining um endurgreiðslur til ríkisins vegna rannsókna og áætlanagerðar í gerð.

Ekki má leggja hvaða ágreiningsefni sem er undir gerðardóm. Einungis má leggja í gerð þau ágreiningsefni sem aðilar hafa forræði yfir. Því væri til dæmis ekki heimilt að leggja refsimál á borð við líkamsárás eða þjófnað fyrir gerðardóm.

Heimild: Einkamálaréttarfar. Markús Sigurbjörnsson. 2003.