Af hverju eru sum eldfjöll á Íslandi virk en önnur ekki?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Af hverju eru sum eldfjöll á Íslandi virk en önnur ekki?
Einfaldasta svarið við þessari spurningu er; vegna þess að til þeirra óvirku streymir ekki lengur kvika. En þetta svar skilur spyrjandann kannski eftir í sömu sporum þar sem það útskýrir ekki hvers vegna kvikan hættir að streyma til eldfjallanna. Skoðum þetta nánar.

Ísland hefur mikla sérstöðu í heiminum vegna þess að hér eru tvö meginkerfi jarðskorpumyndunar að verki. Þau eru annars vegar úthafshryggjakerfi og hins vegar heitur reitur. Í báðum tilvikum streymir bráð úr möttli jarðar til yfirborðs. Í fyrra tilvikinu er kvikuframleiðslan tengd tveim flekum sem eru að skiljast að og fer bráðin að mestu í að mynda nýja skorpu á saumum þessara tveggja fleka. Í síðara tilvikinu er um að ræða bráð sem vellur upp úr möttlinum óháð flekaskilum. Bráðin fer því í að mynda hraun og innskot ofan á og í eldri skorpu.

Í báðum tilvikum verða eldgos vegna þess að bráð flyst úr iðrum jarðar til yfirborðs. Þar sem eldfjöllin eru ofan á flekunum og flekarnir eru á sífelldri hreyfingu óháð kvikuframleiðslunni í möttlinum rofna þessi tengsl um síðir.

Til að ákvarða virkni eldfjalla þarf að þekkja sögu þeirra. Sum eldfjöll gjósa reglulega með áratuga eða alda millibili. Hjá öðrum líða þúsundir ára milli gosa. Því er nauðsynlegt að þekkja gostíðni þeirra áður en að þau eru ákvörðuð virk eða óvirk. Snæfellsjökull er til dæmis virk eldstöð þó hún hafi ekki gosið í langan tíma.

Á Íslandi skiljast flekarnir að um 1,95 cm á ári og þar fyrir utan færast flekamótin til norðvesturs sé tekið tillit til heita reitsins. Þessar hreyfingar á jarðskorpunni verða því til þess að með tíð og tíma rofnar samband eldfjallanna við uppruna sinn, það er kvikuframleiðsluna, og þau kólna hægt og rólega niður.

Á Vísindavefnum er að finna fjölmörg svör um eldvirkni, meðal annars:

• Hvað er megineldstöð? eftir Sigurð Steinþórsson
• Er eldvirkni á Íslandi sveiflukennd? eftir Sigurð Steinþórsson
• Hvað eru til mörg eldfjöll? eftir EDS
• Hvaða eldfjall hefur gosið mest? eftir Sigurð Steinþórsson
• Af hverju gaus Hekla á þessu ári? eftir Sigurð Steinþórsson
• Af hverju gaus í Vestmannaeyjum? eftir Olgeir Sigmarsson
• Hvað er vitað um eldstöðina í Öræfajökli? eftir Ármann Höskuldsson
• Geta vísindin spáð eldgosum? eftir Freystein Sigmundsson

Mynd: Mats: Íslandsmyndasafn © Mats Wibe Lund...