Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 11:08 • sest 15:33 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 09:59 • Sest 13:45 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 05:11 • Síðdegis: 17:22 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 11:25 • Síðdegis: 23:31 í Reykjavík
Visit the English version

Flokkun:

Náttúruvísindi og verkfræði Jarðvísindi

Hvað er megineldstöð?

Sigurður Steinþórsson

Megineldstöðvar má skilgreina með eftirfarandi eiginleikum: Þar gýs aftur og aftur, í rótum þeirra er kvikuhólf, þar myndast margvíslegar bergtegundir - basískar, ísúrar og súrar - og þar eru iðulega háhitasvæði.

Krafla.

Þorleifur Einarsson lýsir svo myndun og þróun megineldstöðva í bók sinni Myndun og mótun lands (bls. 119):
Í hinum eiginlegu rekbeltum, frá Reykjanestá til Langjökuls, og frá Veiðivötnum norður í Axarfjörð, einkennist gosbeltið af svonefndum gangasveimum sem koma fram á yfirborði sem sprungusveimar, oft yfir 40 km langir og 10 km breiðir. Form og stefna sveimanna stafar af svörun efsta hluta jarðskorpunnar við hreyfingum í möttlinum. Í rótum hvers sveims er aflangur kvikugeymir sem bergkvika bætist í neðan frá og blandast þeirri sem fyrir er. Í eldgosum rís kvika úr kvikugeymum. Þegar ofar dregur í skorpuna fer súr kvika að verða meira áberandi og megineldstöð myndast í miðju sveimsins. Súra kvikan myndast við eðlisþyngdaraðgreiningu kviku og bráðnun bergsins ofan við kvikuþróna eða grannbergs í hliðum hennar. Þegar kvikuhólfið hefur risið nægilega hátt í skorpunni fer stundum svo við eldgos að þakið yfir hrynur og askja myndast, oft með miklu líparít-öskugosi. Dæmi um slíkt er gosið 1875 í Dyngjufjöllum. Þegar gliðnunarhreyfingar verða um megineldstöðvar af þessu tagi streymir kvika úr kvikuhólfinu undir eldstöðinni oft lárétt út í gangasveima (kvikuhlaup), og kemur þá oft upp sem sprungugos (sbr. Kröfluelda 1975-84).
Dæmigerðar megineldstöðvar utan rekbeltanna eru Snæfellsjökull, Eyjafjallajökull og Öræfajökull, en í rekbeltunum Askja og Krafla, sem áður voru nefndar. Háhitasvæðin á Reykjanesskaga eru dæmi um megineldstöðvar á frumstigi: Reykjanes, Svartsengi, Krýsuvík og Brennisteinsfjöll, en Hengill er þróaðri því þar finnast mismunandi bergtegundir.

Mynd:

Höfundur

Sigurður Steinþórsson

Sigurður Steinþórsson

prófessor emeritus

Útgáfudagur

1.8.2000

Spyrjandi

Ari Páll Pálsson

Efnisorð

Tilvísun

Sigurður Steinþórsson. „Hvað er megineldstöð?“ Vísindavefurinn, 1. ágúst 2000. Sótt 11. desember 2023. http://visindavefur.is/svar.php?id=710.

Sigurður Steinþórsson. (2000, 1. ágúst). Hvað er megineldstöð? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=710

Sigurður Steinþórsson. „Hvað er megineldstöð?“ Vísindavefurinn. 1. ágú. 2000. Vefsíða. 11. des. 2023. <http://visindavefur.is/svar.php?id=710>.

Chicago | APA | MLA

Tengd svör

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Hvað er megineldstöð?
Megineldstöðvar má skilgreina með eftirfarandi eiginleikum: Þar gýs aftur og aftur, í rótum þeirra er kvikuhólf, þar myndast margvíslegar bergtegundir - basískar, ísúrar og súrar - og þar eru iðulega háhitasvæði.

Krafla.

Þorleifur Einarsson lýsir svo myndun og þróun megineldstöðva í bók sinni Myndun og mótun lands (bls. 119):
Í hinum eiginlegu rekbeltum, frá Reykjanestá til Langjökuls, og frá Veiðivötnum norður í Axarfjörð, einkennist gosbeltið af svonefndum gangasveimum sem koma fram á yfirborði sem sprungusveimar, oft yfir 40 km langir og 10 km breiðir. Form og stefna sveimanna stafar af svörun efsta hluta jarðskorpunnar við hreyfingum í möttlinum. Í rótum hvers sveims er aflangur kvikugeymir sem bergkvika bætist í neðan frá og blandast þeirri sem fyrir er. Í eldgosum rís kvika úr kvikugeymum. Þegar ofar dregur í skorpuna fer súr kvika að verða meira áberandi og megineldstöð myndast í miðju sveimsins. Súra kvikan myndast við eðlisþyngdaraðgreiningu kviku og bráðnun bergsins ofan við kvikuþróna eða grannbergs í hliðum hennar. Þegar kvikuhólfið hefur risið nægilega hátt í skorpunni fer stundum svo við eldgos að þakið yfir hrynur og askja myndast, oft með miklu líparít-öskugosi. Dæmi um slíkt er gosið 1875 í Dyngjufjöllum. Þegar gliðnunarhreyfingar verða um megineldstöðvar af þessu tagi streymir kvika úr kvikuhólfinu undir eldstöðinni oft lárétt út í gangasveima (kvikuhlaup), og kemur þá oft upp sem sprungugos (sbr. Kröfluelda 1975-84).
Dæmigerðar megineldstöðvar utan rekbeltanna eru Snæfellsjökull, Eyjafjallajökull og Öræfajökull, en í rekbeltunum Askja og Krafla, sem áður voru nefndar. Háhitasvæðin á Reykjanesskaga eru dæmi um megineldstöðvar á frumstigi: Reykjanes, Svartsengi, Krýsuvík og Brennisteinsfjöll, en Hengill er þróaðri því þar finnast mismunandi bergtegundir.

Mynd:...