Hvaðan kemur orðið kölski inn í íslenska tungu?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvaðan kemur orðið kölski inn í íslenska tungu?
Orðið kölski þekkist í málinu frá því á 17. öld sem annað orð yfir fjandann en einnig um gamlan og ósvífinn karl.

Bjarni Vilhjálmsson fyrrum þjóðskjalavörður skrifaði grein um orðið í afmælisrit Halldórs Halldórssonar og benti á tengsl þess við lýsingarorðið kölskulegur 'ákafur; ósanngjarn', atviksorðið kölskulega 'freklega, af ósanngirni' og lýsingarorðið kölsugur 'spottgjarn, háðsamur, umtalsillur' sem öll koma fyrir í orðabók Björns Halldórssonar frá 1814.

Kölsugur er elst þessara orða og kemur fyrir þegar í fornu máli (Grettis sögu). Bjarni getur sér þess til að í fornu máli hafi ef til vill verið til samandregnar myndir af lýsingarorðinu köl(l)sugur, það er *köl(l)skan, *köl(l)skir og veikar myndir eins og (hinn) *köllski.

Ásgeir Blöndal Magnússon tekur undir þessa skýringu í Íslenskri orðsifjabók (1989:538). Báðir tengja þeir orðið við nafnorðið kalls 'gys, spott' og sögnina að kallsa 'hæða, spotta'. Hinn kölski er þá hinn háðsami, spottssami. Bjarni telur að upphaflega hafi verið um feluorð að ræða þegar menn ekki vildu nefna djöfulinn en í íslenskri þjóðtrú var hann einmitt spottari. Nafnorðið kölski er þá til orðið úr veiku beygingu lýsingarorðsins köl(l)sugur.

Frekari fróðleikur á Vísindavefnum:

• Hvað eru til mörg nöfn yfir djöfulinn á íslensku og hver eru þau?

Heimild:

• Bjarni Vilhjálmsson. Hugljómun um kölska. Afmæliskveðja til Halldórs Halldórssonar 13. júlí 1981:72–84.
• Ásgeir Blöndal Magnússon. Íslensk orðsifjabók. Reykjavík: Orðabók Háskólans. 1989.

Mynd:

• Fashion Swagg. Sótt 17.3.2010.

...