Hvenær fór Jón Árnason að safna þjóðsögum?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvenær fór Jón Árnason að safna þjóðsögum?
Jón Árnason (1819-1888) þjóðsagnasafnari segir frá því í endurminningum sínum að hann hafi snemma haft áhuga á að heyra sögur og enginn sem gisti á Hofi, æskuheimili hans, slapp við að segja honum þær, jafnvel þó að drengurinn yrði svo lafhræddur að hann varð að biðja móður sína að halda utan um sig í rúminu.

Áhuginn hefur greinlega fylgt Jóni því árið 1845 tóku þeir Jón og Magnús Grímsson (1825-1860), sem þá var skólapiltur við Bessastaðaskóla, sig saman um að safna því sem þeir kölluðu alþýðleg fornfræði. Magnús átti að safna sögum en Jón hjátrú, leikum, þulum, gátum og kvæðum. Safn þeirra með sögnum og kvæðum kom út árið 1852 undir titlinum Íslenzk ævintýri og varð fyrsta prentaða þjóðsagnasafnið sem út kom með íslenskum sögum. Útgáfan hlaut ekki góðar viðtökur og áhugaleysi landsmanna ásamt fjárskorti virðist hafa dregið kjark úr þeim félögum.

Þegar þýski prófessorinn Konrad Maurer (1823-1902) kom til landsins 1858 hvatti hann Jón og Magnús til að halda söfnuninni áfram og lofaði að finna útgefanda að sögunum í Þýskalandi. Magnús Grímsson lést 1860 svo það kom í hlut Jóns Árnasonar að ljúka starfinu. Það sama ár kom safn Maurers með íslenskum þjóðsögum út á þýsku en þeim hafði hann safnað á ferð sinni um landið. Fullvissa Jóns um að hans eigið safn yrði einnig gefið út ásamt því að Maurer hafði að vissu leyti undirbúið jarðveginn meðal Íslendinga hefur áreiðanlega orðið til þess að honum fór að ganga söfnunin betur. Sjálfur safnaði hann sögum mest meðal þess fólks sem hann umgekkst í Reykjavík og meðal helstu sagnamanna hans eru Sigurður Guðmundsson málari (1833-1874) og Hólmfríður Þorvaldsdóttir (1812-1876). Hólmfríður var eiginkona Jóns Guðmundssonar (1807-1875) ritstjóra og alþingismanns og heimili þeirra að Aðalstræti 6 (nú 16) var nokkurs konar mennningarmiðstöð Reykjavíkur þess tíma.

Til þess að fá samt sögur allstaðar að af landinu fór Jón þá leið að skrifa vinum sínum og skólabræðrum og öðrum fræðimönnum víðs vegar og lét fylgja með yfirlit eða „Hugvekju“ yfir það sem hann vildi helst að þeir söfnuðu eða létu safna. Hugvekjan var einnig prentuð í blöðum og í leiðbeiningum Jóns til væntanlegra safnara kemur skýrt fram að söfnun hans er undir sterkum áhrifum frá hinum þýsku Grimm bræðrum. Margir áhugasamir tóku til við að safna þjóðsögum og kvæðum og senda Jóni Árnasyni og við tók flókið útgáfuferli. Sumir þeir er hann sendi hugvekjuna skráðu sjálfir sögur en aðrir fengu fólk til að skrá fyrir sig, stundum er sögufólkið nafngreint en stundum ekki.

Jón Árnason tók við öllu, valdi úr sögur til birtingar og skrifaði inngangsgreinar að flokkum sagna. Handritið sendi hann síðan til Guðbrands Vigfússonar (1827-1889) fræðimanns í Kaupmannahöfn sem fór yfir efnið áður en hann sendi það til Konrad Maurers í München. Þar bjó Maurer efnið í hendur þýskra setjara og prentara sem ekki skildu orð í íslensku. Bréfaskipti á milli þeirra þriggja, Jóns, Guðbrands og Maurers, bera vott um að verkið hefur ekki alltaf verið létt, en þjóðsagnasafnið sem ávallt er kennt við Jón Árnason, Íslenzkar þjóðsögur og ævintýri, kom að lokum út í Leipzig í tveimur bindum árin 1862 og 1864.

Heimildir og myndir:

• Jón Árnason: [Drög að sjálfsævisögu] Úr fórum Jóns Árnasonar. Sendibréf I. Finnur Sigmundsson bjó til prentunar. Reykjavík: Hlaðbúð, 1950, bls. 9–15.
• Jón Árnason: „Hugvekja um alþýðleg fornfræði.“ Íslendingur 2. árg. 12. tbl. 19. október 1861, bls. 91–93.
• Pálmi Pálsson: „Æviágrip Jóns Árnasonar landsbókavarðar.“ Andvari 17. árg. 1. tbl. 1891, bls. 3–24.
• Rósa Þorsteinsdóttir: „Jón Árnason þjóðsagnasafnari og heimildarfólkið hans.“ Grasahnoss. Minningarrit um hjónin Rögnu Ólafsdóttur og Ögmund Helgason. Sauðárkróki: Sögufélag Skagfirðinga, 2014, bls. 127–142.
• Mynd: Jón Árnason.jpg - Wikipedia, frjálsa alfræðiritið. Sótt 18. 4. 2017).
• Mynd af tímaritinu Íslendingi: Íslendingur, 12.11.1861 - Timarit.is. (Sótt 27. 4. 2017).

Upprunalega spurningin frá Andra Leó hljóðaði svona: Hvaða bókmenntalega tímabili bókmenntasögunar tilheyra íslensku þjóðsögurnar?

...