Hvað er átt við með orðinu strandaglópur?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað er átt við með orðinu strandaglópur?
Orðið strandaglópur er í nútímamáli oft notað um fólk sem ekki kemst leiðar sinnar vegna atvika sem það hefur enga stjórn á en stundum eru gerðar athugasemdir við þessa notkun. Orðið kemur fyrir í fornu máli í myndinni strandarglópur, og er þar notað í bókstaflegri merkingu eins og Jón G. Friðjónsson bendir á í Merg málsins – í Sturlungu segir t.d.: „kemur hann norðan að firði, þá er skipið létt út, og er orðinn strandarglópur“, þ.e. „missir af skipinu og stendur sem glópur á ströndinni – glápir á skipið sigla frá landi“ segir Jón. En hann bendir einnig á að yfirfærð merking er þekkt úr bréfi í Biskupsskjalasafni frá 17. öld – „því bréf mín sem út eiga að sendast með norðanskipum kalla sjálf að skuli þau ei verða strandaglópar“.

Þarna er orðið notað um bréf og fleiri dæmi eru um að það sé notað um hluti, en vissulega er það oftast haft um fólk. Það er skýrt 'sá eða sú sem verður eftir e-s staðar' í Íslenskri nútímamálsorðabók og 'maður sem verður af skipi eða öðru farartæki' eða 'sá sem er stöðvaður á ferð sinni og kemst ekki lengra' í Íslenskri orðabók. Í Merg málsins er sambandið verða strandaglópur e-s staðar skýrt 'verða of seinn; einangrast e-s staðar'. Sumum finnst orðið óheppilegt og neikvætt vegna þess að glópur merkir 'kjáni, flón‘' en því fer fjarri að glópska valdi því alltaf að fólk verði strandaglópar.

Það er alkunna að merking samsettra orða er fjarri því að vera alltaf summa eða fall af merkingu orðhlutanna. Þegar samsetning er komin í verulega notkun getur hún farið að lifa sjálfstæðu lífi og slitið sig að meira eða minna leyti frá uppruna sínum. Í þessu tilviki er ljóst að þrátt fyrir upprunann tengja málnotendur nútímans orðið yfirleitt hvorki við nafnorðið strönd né nafnorðið glópur, heldur við sögnina stranda í merkingunni 'komast ekki áfram', 'komast ekki leiðar sinnar' – orðhlutinn -glópur gegnir bara því hlutverki að vísa til einstaklings. En vissulega er ekki óeðlilegt að orðhluti sem er svo neikvæður þegar hann er sjálfstætt orð trufli sumt fólk og leiði til þess að því finnist orðið gildishlaðið en ekki hlutlaust.

Mynd:

• Gordon Plant. (2018, 3. ágúst). Looking to the horizon. Unsplash. https://unsplash.com/photos/person-walking-on-dock-while-towing-luggage-bag-E60CgNZYGVY

...