Hvað er gjóska?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað er gjóska?
Hugtakið gjóska er samheiti yfir laus gosefni, óháð stærð og gerð, sem koma upp í eldgosi og berast í lofti frá gosopi. Alþjóðlega fræðiheitið er tefra (e. tephra) dregið af grísku orði sem merkir aska. Á ensku er hugtakið 'pyroclastic debris' einnig notað yfir gjósku.

Gjóska er tiltölulega nýtt orð í málinu. Það var fyrst notað í grein eftir Sigurð Þórarinsson árið 1969. Sá sem bjó til nýyrðið var Vilmundur Jónsson landlæknir. Hann myndaði það eftir orðunum gjósa og aska.

Gjóska er yfirleitt flokkuð í þrennt:

• glerfrauð
• kristallar
• bergbrot

Glerfrauð er kvika sem kólnar hratt. Hún myndast við þenslu og tætingu í sprengigosum. Ýmis heiti eru notuð um gjóskukorn af þessu tagi: Aska er smágert efni en vikur er glerfrauð úr súrri og ísúrri kviku. Vikurkorn eru þéttblöðrótt og svo létt að þau geta flotið. Gjall eru þyngri korn sem sökkva í vatni og kleprar eru kvikuslettur sem aflagast, fletjast út eða springa þegar þær skella til jarðar.

Kristallar koma yfirleitt úr kvikunni sjálfri og eru oftast aðeins lítill hluti af gjóskunni. Þeir geta verið greyptir í glerfrauðið eða komið fyrir stakir.

Bergbrot eru síðan brot sem hafa kvarnast úr veggjum gosrásar eða jarðlögum á yfirborði.

Heimild:

• Guðrún Larsen og Sigurður R. Gíslason 2013. Gjóska. Í: Náttúruvá á Íslandi. Eldgos og jarðskjálftar (ritstj. Júlíus Sólnes, Freysteinn Sigmundsson og Bjarni Bessason). Viðlagatrygging Íslands og Háskólaútgáfan.

Myndir:

• Yfirlitsmyns: Matthew J. Roberts (lítið sprengigos í öskju Grímsvatna árið 2004): Íslensk eldfjallavefsjá. (Sótt 24.06.2025).
• Sævar Helgi Bragason: Gjóska - Stjörnufræðivefurinn. (Sótt 24.06.2025).

...