Sólin Sólin Rís 02:57 • sest 24:00 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 02:56 • Sest 05:01 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 08:16 • Síðdegis: 20:35 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 02:17 • Síðdegis: 14:16 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 02:57 • sest 24:00 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 02:56 • Sest 05:01 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 08:16 • Síðdegis: 20:35 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 02:17 • Síðdegis: 14:16 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=
Forsíða Náttúruvísindi og verkfræði Efnafræði Hvernig verður helín til?

Flokkun:

13.6.2025
Náttúruvísindi og verkfræði Efnafræði

Hvernig verður helín til?

Ágúst Kvaran

Stutta svarið

Mest af helíni alheimsins varð til við kjarnasamruna á fyrstu stigum Miklahvells. Síðan þá hefur hefur helín myndast við samruna vetniskjarna í stjörnum og á jörðinni myndast það við kjarnaklofnum þungra atóma í jarðmöttli.

Lengra svar

Helín (einnig nefnt helíum, atómtákn: He) er annað léttasta og næst algengasta frumefni alheimsins, aðeins vetni er algengara. Um 24% af massa alheimsins er helín.[1]

Helín tilheyrir flokki eðallofttegunda[2] og myndar ekki efnasambönd undir venjulegum kringumstæðum. Mest af helíni alheimsins varð til við kjarnasamruna á fyrstu stigum Miklahvells. Á seinni stigum þróunar alheimsins hefur helín verið meginmyndefni við samruna vetniskjarna í stjörnum (sólum).[3] Á jörðinni verður helín hins vegar til í möttlinum við kjarnaklofnun stærri geislavirkra atómkjarna á borð við úran og þórín og safnast saman neðanjarðar ásamt jarðgasi (mynd 1), allt að 7%.

Mynd 1. Myndun og vinnsla helíns: Helín myndast í möttli jarðar við kjarnaklofnun stærri atómakjarna (einkum úrans og þóríns). Helíngas leitar síðan upp í átt að yfirborði jarðar og getur safnast fyrir í gaslindum ásamt lífrænu jarðgasi (efni sem innihalda H og C, HCs á mynd). Helín er loks aðskilið frá jarðgasblöndum með eimingu.

Helíngas er unnið úr jarðgaslindum með eimingu til margvíslegra nota (mynd 2). Ekki er unnt að framleiða helín með efnafræðilegum aðferðum. Almenningur tengir notkun á helíni væntanlega fyrst og fremst við blöðrur en það er þó aðeins um 8% af heildarnotkuninni sem fer í slíkar helínblöðrur. Ein mikilvægasta notkun helíns er fyrir ofurkælingar af ýmsu tagi, þar með talið fyrir ofurleiðandi segla sem notaðir eru í segulómun við innvortis myndatökur í lækningarskyni. Bandaríkin eru stærsti framleiðandi helíns, þar á eftir kemur Katar.

Mynd 2. Framleiðsla og notkun helíns: Myndin sýnir helstu framleiðsluríki og notkun helíns.

Tilvísanir:
  1. ^ Sjá til dæmis: Natural abundance undir Helium á Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Helium#Occurrence_and_production
  2. ^ Sjá til dæmis: Periodic table á Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Periodic_table
  3. ^ Sjá til dæmis: Ágúst Kvaran. (2025, 7. janúar). Varð allt efnið í alheiminum til samstundis í Miklahvelli? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=87386

Myndir:

Höfundur

Ágúst Kvaran

Ágúst Kvaran

prófessor emeritus í eðlisefnafræði við HÍ

Útgáfudagur

13.6.2025

Spyrjandi

Sigurjón Kristinn Björgvinsson

Efnisorð

Tilvísun

Ágúst Kvaran. „Hvernig verður helín til?“ Vísindavefurinn, 13. júní 2025, sótt 14. júní 2025, https://visindavefur.is/svar.php?id=10998.

Ágúst Kvaran. (2025, 13. júní). Hvernig verður helín til? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=10998

Ágúst Kvaran. „Hvernig verður helín til?“ Vísindavefurinn. 13. jún. 2025. Vefsíða. 14. jún. 2025. <https://visindavefur.is/svar.php?id=10998>.

Chicago | APA | MLA

Tengd svör

Skoða öll nýjustu svörin

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki

Senda grein til vinar

=

Hvernig verður helín til?
Stutta svarið

Mest af helíni alheimsins varð til við kjarnasamruna á fyrstu stigum Miklahvells. Síðan þá hefur hefur helín myndast við samruna vetniskjarna í stjörnum og á jörðinni myndast það við kjarnaklofnum þungra atóma í jarðmöttli.

Lengra svar

Helín (einnig nefnt helíum, atómtákn: He) er annað léttasta og næst algengasta frumefni alheimsins, aðeins vetni er algengara. Um 24% af massa alheimsins er helín.[1]

Helín tilheyrir flokki eðallofttegunda[2] og myndar ekki efnasambönd undir venjulegum kringumstæðum. Mest af helíni alheimsins varð til við kjarnasamruna á fyrstu stigum Miklahvells. Á seinni stigum þróunar alheimsins hefur helín verið meginmyndefni við samruna vetniskjarna í stjörnum (sólum).[3] Á jörðinni verður helín hins vegar til í möttlinum við kjarnaklofnun stærri geislavirkra atómkjarna á borð við úran og þórín og safnast saman neðanjarðar ásamt jarðgasi (mynd 1), allt að 7%.

Mynd 1. Myndun og vinnsla helíns: Helín myndast í möttli jarðar við kjarnaklofnun stærri atómakjarna (einkum úrans og þóríns). Helíngas leitar síðan upp í átt að yfirborði jarðar og getur safnast fyrir í gaslindum ásamt lífrænu jarðgasi (efni sem innihalda H og C, HCs á mynd). Helín er loks aðskilið frá jarðgasblöndum með eimingu.

Helíngas er unnið úr jarðgaslindum með eimingu til margvíslegra nota (mynd 2). Ekki er unnt að framleiða helín með efnafræðilegum aðferðum. Almenningur tengir notkun á helíni væntanlega fyrst og fremst við blöðrur en það er þó aðeins um 8% af heildarnotkuninni sem fer í slíkar helínblöðrur. Ein mikilvægasta notkun helíns er fyrir ofurkælingar af ýmsu tagi, þar með talið fyrir ofurleiðandi segla sem notaðir eru í segulómun við innvortis myndatökur í lækningarskyni. Bandaríkin eru stærsti framleiðandi helíns, þar á eftir kemur Katar.

Mynd 2. Framleiðsla og notkun helíns: Myndin sýnir helstu framleiðsluríki og notkun helíns.

Tilvísanir:
  1. ^ Sjá til dæmis: Natural abundance undir Helium á Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Helium#Occurrence_and_production
  2. ^ Sjá til dæmis: Periodic table á Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Periodic_table
  3. ^ Sjá til dæmis: Ágúst Kvaran. (2025, 7. janúar). Varð allt efnið í alheiminum til samstundis í Miklahvelli? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=87386

Myndir:...