Sólin Sólin Rís 02:56 • sest 24:02 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 02:04 • Sest 09:23 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 09:44 • Síðdegis: 22:06 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 03:43 • Síðdegis: 15:44 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 02:56 • sest 24:02 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 02:04 • Sest 09:23 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 09:44 • Síðdegis: 22:06 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 03:43 • Síðdegis: 15:44 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=
Forsíða Náttúruvísindi og verkfræði Efnafræði Er helín á jörðinni takmörkuð auðlind?

Flokkun:

16.6.2025
Náttúruvísindi og verkfræði Efnafræði

Er helín á jörðinni takmörkuð auðlind?

Ágúst Kvaran

Stutta svarið

Já, helín er takmörkuð auðlind á jörðinni.

Lengra svar

Helín (einnig nefnt helíum[1], atómtákn: He) myndast í iðrum jarðar (möttlinum) við kjarnaklofnun langlífra, geislavirkra atómkjarna á borð við úran (atómtákn 238U; mynd 1) og þórín (232Th).[2][3] Þaðan seytlar létt helíngasið á löngum tíma upp í átt að yfirborði jarðar og ýmist safnast fyrir í jarðskorpunni, ásamt jarðgasi, eða sleppur út í andrúmsloftið (mynd 2).

Vinnsla á helíni felst í því að aðskilja það frá öðru jarðgasi með eimingu. Bandaríkin eru stærsti framleiðandi helíns. Ein mikilvægasta notkun helíns í dag er fyrir kælingar á ofurleiðandi seglum sem meðal annars eru notaðir við segulómun í lækningarskyni.[4]

Mynd 1: Myndun helíns í jörðinni: Helín myndast við kjarnaklofnun óstöðugra geislavirkra atómkjarna á borð við úran-238: Kjarnaklofnunin felur í sér myndun stöðugri atómkjarna samfara alfageislun, sem jafngildir helínmyndun.

Helín er næst léttasta frumefnið, á eftir vetni. Fyrir vikið leitar það helín sem sleppur frá yfirborði jarðar enn frekar upp í andrúmsloftið og losnar að endingu frá aðdráttarkrafti jarðar og hverfur. Af þessu er ljóst að helínauðlind okkar ræðst í senn af magni geislavirku atómkjarnanna 238U og 232Th í iðrum jarðar, sem og varðveislu og endurnýtingu helíngass sem myndast.

Talið er að þær jarðgaslindir sem innihalda helín og nú er verið að ganga á, fari ört þverrandi.[5][6] Líftími geislavirku atómkjarnanna sem helín myndast frá (238U og 232Th) og þar með talið sá tími sem tekur að mynda helín, er milljarðar ára. Því er ljóst að endurhleðsla umræddra helínlinda heldur engan vegin í við vinnslu og notkun. Nýlegar rannsóknir gefa þó vonir um að unnt verði að finna nýjar jarðgaslindir helíns.[7]

Heimsmarkaðsverð á helíni hefur verið óvenju lágt um langa hríð og það virkar letjandi á ráðstafanir til að fanga og endurnýta helín.[8] Því er ljóst, eins og staðan er í dag, að mikilvægt er að stilla allri „óþarfa“ notkun á helíni í hóf og að leita leiða til að endurnýta helín sem og að finna nýjar uppsprettur til að viðhalda brýnni þörf.

Mynd 2: Myndun og vinnsla helíns: Helín myndast í möttli jarðar við kjarnaklofnun stærri atómakjarna (einkum úrans og þóríns). Helíngas leitar síðan upp í átt að yfirborði jarðar og getur safnast fyrir í gaslindum ásamt lífrænu jarðgasi (efni sem innihalda H og C, HCs á mynd). Helín er loks aðskilið frá jarðgasblöndum með eimingu.

Lesendum er einnig bent á svar sama höfundar við spurningunni Hvernig verður helín til?

Tilvísanir:
  1. ^ Hvort skal nota -ín eða -íum í endingum á heitum frumefna? (Sótt 13.06.2025).
  2. ^ Helium - Wikipedia. (Sótt 13.06.2025).
  3. ^ Why the World Will Run Out of Helium - ScienceBlogs. (Sótt 13.06.2025).
  4. ^ Hvernig verður helín til? (Sótt 13.06.2025).
  5. ^ Why the World Will Run Out of Helium - ScienceBlogs. (Sótt 13.06.2025).
  6. ^ Why the world is running out of helium - The Independent. (Sótt 13.06.2025).
  7. ^ We may not be running out of helium after all. (Sótt 13.06.2025).
  8. ^ Why the world is running out of helium - The Independent. (Sótt 13.06.2025).

Myndir:

Upprunalega spurningin hljóðaði svona:

Getur notkun okkar á helíum í blöðrum minnkað möguleika í framtíðinni til að nota helíum til lækninga þar sem helíum er takmörkuð auðlind?

Höfundur

Ágúst Kvaran

Ágúst Kvaran

prófessor emeritus í eðlisefnafræði við HÍ

Útgáfudagur

16.6.2025

Spyrjandi

Fjalar Einarsson

Efnisorð

Tilvísun

Ágúst Kvaran. „Er helín á jörðinni takmörkuð auðlind?“ Vísindavefurinn, 16. júní 2025, sótt 16. júní 2025, https://visindavefur.is/svar.php?id=74467.

Ágúst Kvaran. (2025, 16. júní). Er helín á jörðinni takmörkuð auðlind? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=74467

Ágúst Kvaran. „Er helín á jörðinni takmörkuð auðlind?“ Vísindavefurinn. 16. jún. 2025. Vefsíða. 16. jún. 2025. <https://visindavefur.is/svar.php?id=74467>.

Chicago | APA | MLA

Tengd svör

Skoða öll nýjustu svörin

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki

Senda grein til vinar

=

Er helín á jörðinni takmörkuð auðlind?
Stutta svarið

Já, helín er takmörkuð auðlind á jörðinni.

Lengra svar

Helín (einnig nefnt helíum[1], atómtákn: He) myndast í iðrum jarðar (möttlinum) við kjarnaklofnun langlífra, geislavirkra atómkjarna á borð við úran (atómtákn 238U; mynd 1) og þórín (232Th).[2][3] Þaðan seytlar létt helíngasið á löngum tíma upp í átt að yfirborði jarðar og ýmist safnast fyrir í jarðskorpunni, ásamt jarðgasi, eða sleppur út í andrúmsloftið (mynd 2).

Vinnsla á helíni felst í því að aðskilja það frá öðru jarðgasi með eimingu. Bandaríkin eru stærsti framleiðandi helíns. Ein mikilvægasta notkun helíns í dag er fyrir kælingar á ofurleiðandi seglum sem meðal annars eru notaðir við segulómun í lækningarskyni.[4]

Mynd 1: Myndun helíns í jörðinni: Helín myndast við kjarnaklofnun óstöðugra geislavirkra atómkjarna á borð við úran-238: Kjarnaklofnunin felur í sér myndun stöðugri atómkjarna samfara alfageislun, sem jafngildir helínmyndun.

Helín er næst léttasta frumefnið, á eftir vetni. Fyrir vikið leitar það helín sem sleppur frá yfirborði jarðar enn frekar upp í andrúmsloftið og losnar að endingu frá aðdráttarkrafti jarðar og hverfur. Af þessu er ljóst að helínauðlind okkar ræðst í senn af magni geislavirku atómkjarnanna 238U og 232Th í iðrum jarðar, sem og varðveislu og endurnýtingu helíngass sem myndast.

Talið er að þær jarðgaslindir sem innihalda helín og nú er verið að ganga á, fari ört þverrandi.[5][6] Líftími geislavirku atómkjarnanna sem helín myndast frá (238U og 232Th) og þar með talið sá tími sem tekur að mynda helín, er milljarðar ára. Því er ljóst að endurhleðsla umræddra helínlinda heldur engan vegin í við vinnslu og notkun. Nýlegar rannsóknir gefa þó vonir um að unnt verði að finna nýjar jarðgaslindir helíns.[7]

Heimsmarkaðsverð á helíni hefur verið óvenju lágt um langa hríð og það virkar letjandi á ráðstafanir til að fanga og endurnýta helín.[8] Því er ljóst, eins og staðan er í dag, að mikilvægt er að stilla allri „óþarfa“ notkun á helíni í hóf og að leita leiða til að endurnýta helín sem og að finna nýjar uppsprettur til að viðhalda brýnni þörf.

Mynd 2: Myndun og vinnsla helíns: Helín myndast í möttli jarðar við kjarnaklofnun stærri atómakjarna (einkum úrans og þóríns). Helíngas leitar síðan upp í átt að yfirborði jarðar og getur safnast fyrir í gaslindum ásamt lífrænu jarðgasi (efni sem innihalda H og C, HCs á mynd). Helín er loks aðskilið frá jarðgasblöndum með eimingu.

Lesendum er einnig bent á svar sama höfundar við spurningunni Hvernig verður helín til?

Tilvísanir:
  1. ^ Hvort skal nota -ín eða -íum í endingum á heitum frumefna? (Sótt 13.06.2025).
  2. ^ Helium - Wikipedia. (Sótt 13.06.2025).
  3. ^ Why the World Will Run Out of Helium - ScienceBlogs. (Sótt 13.06.2025).
  4. ^ Hvernig verður helín til? (Sótt 13.06.2025).
  5. ^ Why the World Will Run Out of Helium - ScienceBlogs. (Sótt 13.06.2025).
  6. ^ Why the world is running out of helium - The Independent. (Sótt 13.06.2025).
  7. ^ We may not be running out of helium after all. (Sótt 13.06.2025).
  8. ^ Why the world is running out of helium - The Independent. (Sótt 13.06.2025).

Myndir:

Upprunalega spurningin hljóðaði svona:

Getur notkun okkar á helíum í blöðrum minnkað möguleika í framtíðinni til að nota helíum til lækninga þar sem helíum er takmörkuð auðlind?
...