Ánamaðkar fjölga sér með tvíkynja æxlun eins og mörg dýr gera. Hitt er merkilegra að hvert dýr er tvíkynja þannig að egg og sæði myndast í sama dýrinu. Yfirleitt makast ánamaðkar niðri í moldinni þannig að mökunarferlið er sjaldnast sýnilegt mönnum. Ein algeng tegund hérlendis, stóráni, heldur sig þó við yfirborðið.

Mökun ánamaðka fer þannig fram að tveir ánamaðkar festa sig saman á neðra borði búksins þannig að framendarnir vísa hvor í sína áttina. Beltið (sem er áberandi hnúður á maðkinum) hefur það hlutverk að framleiða slímhólka utan um hvorn maðkinn fyrir sig.

Karlop er á 15. lið hvors dýrs um sig. Frá karlopinu flyst sæðið eftir eins konar sæðisdæld í átt að beltinu og yfir í sæðisgeymslur á 9. og 10. lið á hinum maðkinum.

Eftir að ánamaðkarnir hafa skipst á sæði losna þeir hvor frá öðrum og mynda hvor sitt egghylki. Slímhólkurinn sem maðkarnir mynduðu áður færist nú fram eftir þeim. Egg úr kvenopinu á 14. lið og aðkomið sæði úr sæðisgeymslunum á 9. og 10. lið falla í hólkana og eggið frjóvgast þar.

Að síðustu rennur slímhólkurinn fram af ánamaðkinum, þornar og myndar kúlulaga egghylki. Hylki þessi eru ólík eftir tegundum hvað varðar stærð, lit og lögun. Egghylki þessi geta verið frá 1,5 mm upp í 5,0 mm að stærð.

Á norðlægum slóðum þroskast yfirleitt aðeins eitt egg í hverju hylki en hjá sumum suðrænum tegundum eru eggin fleiri. Þá þroskast fleiri en eitt ungdýr úr hverju hylki.

Egghylkið fellur í jarðveginn og þar þroskast eggið. Að síðustu skríður ungviðið út án þess að foreldrarnir skipti sér nokkuð af afdrifum þess.

Frekara lesefni:

D.Hurd, E.B.Snyder, G.F.Matthias, J.D.Wright, S.M.Johnson: Lifandi veröld: Almenn náttúruvísindi. Hálfdan Ómar Hálfdanarson þýddi og staðfærði. Reykjavík: Námsgagnastofnun, 1999.

Sérstaklega bendum við á mynd 7-14 á bls. 120.