Hvað var danska einokunarverslunin og hvað stóð hún lengi yfir?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað var danska einokunarverslunin og hvað stóð hún lengi yfir?
Svonefnd einokunarverslun Dana stóð yfir á Íslandi í 185 ár eða frá 1602 til 1787. Markmiðið með einokunarversluninni var fyrst og fremst að styrkja danska kaupmenn gegn þýskum og enskum kaupmönnum, sér í lagi svonefndum Hansakaupmönnum sem höfðu á þessum tíma góð tök á verslun við Ísland.

Vorið 1602 veitti Kristján 4. Danakonungur kaupmönnum þriggja borga: Kaupmannahöfn, Málmey og Helsingjaeyri, einkaleyfi til allrar verslunar við Ísland.^[1] Eins og segir í svari Más Jónssonar við spurningunni Er hægt að tengja Spánverjavígin haustið 1615 við upphaf einokunarverslunar Dana? voru rök Danakonungs og ráðgjafa hans fyrir þessari tilhögun þau „að síðustu áratugina á undan hefðu erlendir kaupmenn, þýskir og enskir, grætt meira en nóg á Íslandsverslun og komið væri að dönskum kaupmönnum að njóta ágóðans.“

Með einokuninni gátu kaupmenn tiltekinna borga eða einstök verslunarfélög fengið einkaleyfi til verslunar á Íslandi og gilti leyfið í ákveðinn tíma. Verslunin var boðin upp af konungi gegn árlegu gjaldi og fyrsta einkaleyfisbréfið var gefið út 20. apríl 1602 og átti að gilda í tólf ár.

Í hagfræði er erlenda hugtakið monopoly notað um það þegar aðeins einn seljandi fær að selja tiltekna vöru eða þjónustu. Á íslensku hefur það verið þýtt með orðunum einkasala og einokun. Eins og fram kemur í svari Gylfa Magnússonar við spurningunni Hver er munurinn á einkasölu og fákeppni? er fyrra „orðið er hlutlaust en hið síðara vísar til þess að það er oftast slæmt fyrir kaupendur að geta ekki snúið viðskiptum sínum nema til eins aðila.“

Hægt er að lesa meira um dönsku einokunarverslunina á Vísindavefnum, meðal annars í svörum við spurningunum:

• Er hægt að tengja Spánverjavígin haustið 1615 við upphaf einokunarverslunar Dana?
• Er það rétt að Danir hafi selt Íslendingum „maðkað mjöl“?
• Hversu slæm var einokunarverslunin raunverulega fyrir Ísland?

Mynd:

• File:Coronation of Christian IV in 1596.jpg - Wikimedia Commons. (Sótt 28.06.2024).
...