Hvort er karlmannsnafnið Sturla karlkyns- eða kvenkynsorð?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvort er karlmannsnafnið Sturla karlkyns- eða kvenkynsorð?
Nafnið Sturla er gamalt í málinu, kemur fyrir þegar í Landnámu. Það beygist eins og veikt kvenkynsorð sem er einstakt meðal karlmannsnafna sem nú tíðkast í málinu. Áður fyrr var það einnig algengt í myndinni Sturli (og jafnvel Stulli) í nefnifalli og Sturla (Stulla) í aukaföllum. „Vel má túlka nýju myndina svo að málnotendur hafi lagað þetta nafn að beygingum karlkynsorða vegna þess að kvenkynsbeygingin rakst á við kynferði nafnberanna“ segir Margrét Jónsdóttir í Íslensku máli 2001. Þessu bregður jafnvel fyrir enn – í Morgunblaðinu 2002 segir Bergþóra Jónsdóttir: „Einstöku sinnum heyrir maður fólk eiga í vandræðum með þetta og segja Sturli, en ég held að engum dytti í hug að taka nafnið úr notkun fyrir þau glappaskot.“

Þrátt fyrir kvenkynsbeyginguna er Sturla yfirleitt flokkað sem karlkynsorð í orðabókum, t.d. Íslenskri orðabók, Íslensk-danskri orðabók frá 1920-1924, Ritmálssafni Orðabókar Háskólans o.fl. – greiningin miðast sem sé við merkingu orðsins. Það er öfugt við það sem annars tíðkast í málfræðilegri greiningu þar sem kyn nafnorða miðast ævinlega við form en ekki merkingu, enda oft lögð áhersla á það að málfræðilegt kyn og merkingarlegt kyn sé tvennt ólíkt og þurfi ekki að fara saman. Orðið fljóð er t.d. alltaf greint sem hvorugkynsorð og svanni sem karlkynsorð þótt bæði merki 'kona', en það fyrrnefnda tekur hvorugkynsbeygingu (eins og t.d. ljóð og hljóð) og það síðarnefnda karlkynsbeygingu (eins og t.d. granni og glanni).

Vissulega er yfirleitt vísað til manna sem heita Sturla með karlkynsfornafninu hann þótt hún bregði fyrir, og eins eru venjulega notuð lýsingarorð í karlkyni sem sagnfylling með nafninu. Það þarf þó ekki að þýða að nafnið sé karlkynsorð – þarna er um að ræða merkingarlega vísun en ekki málfræðilega, þ.e. ekki er verið að vísa til nafnsins Sturla heldur til mannsins sem ber nafnið. Merkingarleg vísun hefur alltaf tíðkast að einhverju marki í málinu – vísun til foreldra og krakka sem eru karlkynsorð með hvorugkynsfornafninu þau er vel þekkt. Notkun slíkrar vísunar fer vaxandi – dæmi eins og ráðherra var viðstödd athöfnina þar sem vísað er til kvenkyns ráðherra með kvenkynsmynd lýsingarorðs þótt ráðherra sé karlkynsorð eru algeng.

Þótt eingöngu karlmenn beri nafnið Sturla eftir því sem best er vitað er því fullkomlega eðlilegt og raunar óhjákvæmilegt að greina orðið sem kvenkynsorð eins og Kristján Rúnarsson gerir í BA-ritgerð sinni. Það er í samræmi við form þess og beygingu, og þótt vísað sé til nafnbera þess með karlkynsfornafni og það taki með sér lýsingarorð í karlkyni er það í fullu samræmi við merkingarlega vísun sem víða er notuð í málinu. Hér má einnig benda á að í raun eru ekki lengur til sérstök karla- og kvennanöfn eftir að Lögum um mannanöfn var breytt í kjölfar setningar Laga um kynrænt sjálfræði árið 2019. Nú hefur karlmaður fengið leyfi til að bera nafnið Sigríður en engum hefur dottið í hug að það leiði til breytinga á kyngreiningu orðsins.

Myndir:

• Yfirlitsmynd: AM 107 fol. - Handrit.is. (Sótt 16.10.2025).
• Vísindavefurinn: Hversu margir væru Íslendingar ef allar þessar hamfarir hefðu ekki gengið yfir okkur frá landnámi?. (Sótt 16.10.2025).

...