Sólin Sólin Rís 11:04 • sest 15:36 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 14:26 • Sest 25:18 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 11:34 • Síðdegis: 24:14 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 05:07 • Síðdegis: 18:03 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 11:04 • sest 15:36 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 14:26 • Sest 25:18 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 11:34 • Síðdegis: 24:14 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 05:07 • Síðdegis: 18:03 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Af hverju hefur Evrópusambandið bannað hefðbundnar ljósaperur?

Brynhildur Ingimarsdóttir

Evrópusambandið hefur bannað hefðbundnar ljósaperur í því skyni að draga úr losun koltvíildis (CO2) í andrúmsloftið og vinna þannig gegn gróðurhúsaáhrifum. Reglugerð sem kveður á um bann við gló- og halógenperum tók gildi árið 2009 en ákveðið var að innleiðing bannsins kæmi til framkvæmda í sex áföngum á tímabilinu 2009-2016. Þannig er áformað að hefðbundnar ljósaperur hverfi smám saman af innri markaðinum. Fjórða áfanganum lauk 1. september síðastliðinn þegar bann við framleiðslu og dreifingu á öllum gerðum glópera tók gildi. Leyfilegt verður að versla með sumar gerðir af halógenperum fram til ársins 2016. Reglugerðin fellur undir tilskipun um visthönnun vöru, sem tekin var upp í samninginn um Evrópska efnahagssvæðið árið 2007. Reglugerðin hefur verið innleidd í íslenskan rétt þar sem ríkið er aðili að EES-samningnum og er það ástæðan fyrir því að bannið hefur einnig tekið gildi hér á landi.

***

Tilskipun (nr. 2005/32) um visthönnun vöru var samþykkt af ráði ESB og Evrópuþinginu árið 2005. Á grundvelli tilskipunarinnar hefur framkvæmdastjórn ESB sett níu reglugerðir sem eiga að efla og styrkja framleiðslu, hönnun og notkun á orkuminni og umhverfisvænni vörum á innri markaðnum. Megintilgangur tilskipunarinnar er að stemma stigu við þeim vandamálum sem steðja að umhverfinu og náttúruauðlindum jarðarinnar. Tilskipunin var tekin upp í samninginn um Evrópska efnahagssvæðið með ákvörðun sameiginlegu EES-nefndarinnar árið 2007 og tveimur árum síðar var hún innleidd í íslenskan rétt með lögum (nr. 42/2009) um visthönnun vöru sem notar orku.

Reglugerð (nr. 244/2009) um kröfur varðandi visthönnun óstefnuvirkra ljósapera til heimilisnota kveður á um bann við hefðbundnum ljósaperum á Evrópska efnahagssvæðinu. Hún er ein þeirra níu reglugerða sem falla undir tilskipunina um visthönnun vöru og tók hún gildi á Íslandi árið 2011 (nr. 578/2011). Í reglugerðinni er að finna þær tæknilegu visthönnunarkröfur sem ljósaperur verða að uppfylla til að heimilt sé að CE-merkja þær og markaðssetja á EES-svæðinu (sjá II. viðauka reglugerðarinnar).

Sparperur (til vinstri) taka smám saman við af hefðbundnum ljósaperum (til hægri).

Svonefndar sparperur hafa komið í stað hefðbundinna ljósapera en þær nota minna rafmagn og endast lengur, sem einnig dregur úr orkunotkun. Rannsóknir hafa sýnt fram á að sparperur nota allt að 80% minna rafmagn en glóperur og endast í sex til tíu ár, á meðan líftími hefðbundinnar ljósaperu er eitt til tvö ár. Nánar er fjallað um orkusparnað við notkun á sparperum í svari við spurningunni Hvað gætum við sparað mikla orku ef allir Íslendingar notuðu sparperur í stað glópera?

Mikil umfjöllun hefur átt sér stað um innihald kvikasilfurs í sparperum og hafa margir haft áhyggjur af því að ávinningurinn af orkusparnaði við notkun á sparperum vegi minna en kvikasilfursmengunin sem getur stafað af notkun þeirra. Sparperur innihalda kvikasilfur, en magn þess má ekki vera meira en sem nemur 5 mg (0,005 g) fyrir hverja peru. Til samanburðar má nefna að silfurtannfylling inniheldur um 0,5 g af kvikasilfri (það er hundrað sinnum meira magn en er leyfilegt í sparperum) og eldri tegundir hitamæla innihalda nokkur grömm af kvikasilfri. Í reglugerðinni um kröfur varðandi visthönnun ljósapera er sérstaklega tekið fram að „ákvörðun um kröfur um orkunýtni ljósapera […] mun leiða til minnkandi heildarlosunar á kvikasilfri“ (2. mgr. 9) liðar). Kvikasilfursútblástur við framleiðslu á ljósaperum hefur alltaf verið vandamál og var ákveðið að sporna við því á sínum tíma þar sem því var spáð að losun kvikasilfurs mundi einungis aukast á komandi árum.

Staðreyndin er þó sú að kvikasilfursinnihald sparpera getur haft alvarlegar afleiðingar fyrir náttúruna og heilsu manna ef ekki er rétt staðið að notkun og förgun peranna. Vegna kvikasilfursinnihalds í sparperum er því nauðsynlegt að koma eftirfarandi á framfæri til almennings:
  • Sparperum má alls ekki henda með venjulegu sorpi heldur þarf að skila þeim til endurvinnslustöðva sem ber að sjá um að farga þeim á réttan hátt endurgjaldslaust.
  • Ef sparpera brotnar þarf að gæta að eftirfarandi:
    • Fyrir hreinsun:
      • Slökkva þarf á hita- og loftræstikerfi, ef það er til staðar.
      • Fólk og dýr þurfa að yfirgefa herbergið þar sem sparperan brotnaði.
      • Lofta þarf út í herberginu í 5-10 mínútur.

    • Við hreinsun:
      • Safna þarf saman brotunum með blautum klút, eða hörðum pappa. Alls ekki má nota ryksugu eða kúst, þar sem kvikasilfrið mundi þá dreifast um andrúmsloftið.
      • Setja þarf glerbrotin og klútinn, eða pappann, í lokað glerílát.
      • Merkja þarf sérstaklega að ílátið innihaldi kvikasilfur.
      • Ílátinu þarf að lokum að skila til endurvinnslustöðvar.

Á markaði eru einnig orkusparandi ljósaperur sem innihalda ekki kvikasilfur, svonefndar ljósdíóður eða LED-perur.

Bann við hefðbundnum ljósaperum er ekki bundið við Evrópusambandið. Mörg ríki hafa gripið til sambærilegra aðgerða til að koma í veg fyrir frekari hlýnun jarðar af völdum uppsafnaðra kolefna í andrúmsloftinu. Ríki eins og Argentína, Ástralía, Bandaríkin, Brasilía, Kanada, Kína, Rússland, Sviss og Venesúela hafa ýmist þegar bannað hefðbundnar ljósaperur eða áætla innleiðingu banns á komandi árum.

Heimildir og mynd:

Höfundur

Brynhildur Ingimarsdóttir

alþjóðastjórnmálafræðingur og fyrrverandi verkefnastjóri á Evrópuvefnum

Útgáfudagur

14.9.2012

Spyrjandi

Ritstjórn

Tilvísun

Brynhildur Ingimarsdóttir. „Af hverju hefur Evrópusambandið bannað hefðbundnar ljósaperur?“ Vísindavefurinn, 14. september 2012, sótt 8. desember 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=63121.

Brynhildur Ingimarsdóttir. (2012, 14. september). Af hverju hefur Evrópusambandið bannað hefðbundnar ljósaperur? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=63121

Brynhildur Ingimarsdóttir. „Af hverju hefur Evrópusambandið bannað hefðbundnar ljósaperur?“ Vísindavefurinn. 14. sep. 2012. Vefsíða. 8. des. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=63121>.

Chicago | APA | MLA

Senda grein til vinar

=

Af hverju hefur Evrópusambandið bannað hefðbundnar ljósaperur?
Evrópusambandið hefur bannað hefðbundnar ljósaperur í því skyni að draga úr losun koltvíildis (CO2) í andrúmsloftið og vinna þannig gegn gróðurhúsaáhrifum. Reglugerð sem kveður á um bann við gló- og halógenperum tók gildi árið 2009 en ákveðið var að innleiðing bannsins kæmi til framkvæmda í sex áföngum á tímabilinu 2009-2016. Þannig er áformað að hefðbundnar ljósaperur hverfi smám saman af innri markaðinum. Fjórða áfanganum lauk 1. september síðastliðinn þegar bann við framleiðslu og dreifingu á öllum gerðum glópera tók gildi. Leyfilegt verður að versla með sumar gerðir af halógenperum fram til ársins 2016. Reglugerðin fellur undir tilskipun um visthönnun vöru, sem tekin var upp í samninginn um Evrópska efnahagssvæðið árið 2007. Reglugerðin hefur verið innleidd í íslenskan rétt þar sem ríkið er aðili að EES-samningnum og er það ástæðan fyrir því að bannið hefur einnig tekið gildi hér á landi.

***

Tilskipun (nr. 2005/32) um visthönnun vöru var samþykkt af ráði ESB og Evrópuþinginu árið 2005. Á grundvelli tilskipunarinnar hefur framkvæmdastjórn ESB sett níu reglugerðir sem eiga að efla og styrkja framleiðslu, hönnun og notkun á orkuminni og umhverfisvænni vörum á innri markaðnum. Megintilgangur tilskipunarinnar er að stemma stigu við þeim vandamálum sem steðja að umhverfinu og náttúruauðlindum jarðarinnar. Tilskipunin var tekin upp í samninginn um Evrópska efnahagssvæðið með ákvörðun sameiginlegu EES-nefndarinnar árið 2007 og tveimur árum síðar var hún innleidd í íslenskan rétt með lögum (nr. 42/2009) um visthönnun vöru sem notar orku.

Reglugerð (nr. 244/2009) um kröfur varðandi visthönnun óstefnuvirkra ljósapera til heimilisnota kveður á um bann við hefðbundnum ljósaperum á Evrópska efnahagssvæðinu. Hún er ein þeirra níu reglugerða sem falla undir tilskipunina um visthönnun vöru og tók hún gildi á Íslandi árið 2011 (nr. 578/2011). Í reglugerðinni er að finna þær tæknilegu visthönnunarkröfur sem ljósaperur verða að uppfylla til að heimilt sé að CE-merkja þær og markaðssetja á EES-svæðinu (sjá II. viðauka reglugerðarinnar).

Sparperur (til vinstri) taka smám saman við af hefðbundnum ljósaperum (til hægri).

Svonefndar sparperur hafa komið í stað hefðbundinna ljósapera en þær nota minna rafmagn og endast lengur, sem einnig dregur úr orkunotkun. Rannsóknir hafa sýnt fram á að sparperur nota allt að 80% minna rafmagn en glóperur og endast í sex til tíu ár, á meðan líftími hefðbundinnar ljósaperu er eitt til tvö ár. Nánar er fjallað um orkusparnað við notkun á sparperum í svari við spurningunni Hvað gætum við sparað mikla orku ef allir Íslendingar notuðu sparperur í stað glópera?

Mikil umfjöllun hefur átt sér stað um innihald kvikasilfurs í sparperum og hafa margir haft áhyggjur af því að ávinningurinn af orkusparnaði við notkun á sparperum vegi minna en kvikasilfursmengunin sem getur stafað af notkun þeirra. Sparperur innihalda kvikasilfur, en magn þess má ekki vera meira en sem nemur 5 mg (0,005 g) fyrir hverja peru. Til samanburðar má nefna að silfurtannfylling inniheldur um 0,5 g af kvikasilfri (það er hundrað sinnum meira magn en er leyfilegt í sparperum) og eldri tegundir hitamæla innihalda nokkur grömm af kvikasilfri. Í reglugerðinni um kröfur varðandi visthönnun ljósapera er sérstaklega tekið fram að „ákvörðun um kröfur um orkunýtni ljósapera […] mun leiða til minnkandi heildarlosunar á kvikasilfri“ (2. mgr. 9) liðar). Kvikasilfursútblástur við framleiðslu á ljósaperum hefur alltaf verið vandamál og var ákveðið að sporna við því á sínum tíma þar sem því var spáð að losun kvikasilfurs mundi einungis aukast á komandi árum.

Staðreyndin er þó sú að kvikasilfursinnihald sparpera getur haft alvarlegar afleiðingar fyrir náttúruna og heilsu manna ef ekki er rétt staðið að notkun og förgun peranna. Vegna kvikasilfursinnihalds í sparperum er því nauðsynlegt að koma eftirfarandi á framfæri til almennings:
  • Sparperum má alls ekki henda með venjulegu sorpi heldur þarf að skila þeim til endurvinnslustöðva sem ber að sjá um að farga þeim á réttan hátt endurgjaldslaust.
  • Ef sparpera brotnar þarf að gæta að eftirfarandi:
    • Fyrir hreinsun:
      • Slökkva þarf á hita- og loftræstikerfi, ef það er til staðar.
      • Fólk og dýr þurfa að yfirgefa herbergið þar sem sparperan brotnaði.
      • Lofta þarf út í herberginu í 5-10 mínútur.

    • Við hreinsun:
      • Safna þarf saman brotunum með blautum klút, eða hörðum pappa. Alls ekki má nota ryksugu eða kúst, þar sem kvikasilfrið mundi þá dreifast um andrúmsloftið.
      • Setja þarf glerbrotin og klútinn, eða pappann, í lokað glerílát.
      • Merkja þarf sérstaklega að ílátið innihaldi kvikasilfur.
      • Ílátinu þarf að lokum að skila til endurvinnslustöðvar.

Á markaði eru einnig orkusparandi ljósaperur sem innihalda ekki kvikasilfur, svonefndar ljósdíóður eða LED-perur.

Bann við hefðbundnum ljósaperum er ekki bundið við Evrópusambandið. Mörg ríki hafa gripið til sambærilegra aðgerða til að koma í veg fyrir frekari hlýnun jarðar af völdum uppsafnaðra kolefna í andrúmsloftinu. Ríki eins og Argentína, Ástralía, Bandaríkin, Brasilía, Kanada, Kína, Rússland, Sviss og Venesúela hafa ýmist þegar bannað hefðbundnar ljósaperur eða áætla innleiðingu banns á komandi árum.

Heimildir og mynd:...