Hvaðan kemur orðatiltækið að vera komin á steypirinn?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvaðan kemur orðatiltækið að vera komin á steypirinn?
Nafnorðið steypir „sá sem steypir, veltir um koll; barnsburður; heljarþröm“ er leitt af sögninni steypa „fella; hafa endaskipti á; varpa (sér), svipta völdum“. Elsta dæmi í Ritmálssafni Orðabókar Haskólans er frá síðari hluta 16. aldar:

Verøllden [ [...]] anar framm [ [...]] og giæter ecke ad fyrr enn hun er komen a Steyperenn.

Þarna er átt við að veröldin sé komin á heljarþröm, sé um það bil að steypast. Annað dæmi frá 1671 er um kirkju sem er að falli komin:

ad hun [::kirkjan] er næsta ofær til embættis, og næsta þui a steyper og fall komen.

Hún er um það bil að steypast.

Í nútímamáli er orðasambandið að vera kominn á steypirinn nær eingöngu notað um konu sem er langt gengin með barn, fer fljótlega að leggjast á sæng: „Það er ekki langt í það hjá henni, hún er alveg komin á steypirinn.“

Steypir er nafnorð af svokölluðum ija-beygingarflokki og beygist svona í eintölu:

Nf.	steypir
Þf.	steypi
Þgf.	steypi
Ef.	steypis

Snemma fór r-ið í nefnifallsendingu ija-stofna að þrengja sér inn í önnur föll og litið var á það sem stofnlægt. Þetta varð til þess að orð eins og læknir, vísir og mörg önnur fengu inn -r- á undan -i-, til dæmis:

Nf.	læknir
Þf.	læknir
Þgf.	læknir
Ef.	læknirs

Til dæmis ,„Ég var hjá læknirnum“ í stað lækninum. ,,Ég fór til læknirsins“ í stað læknisins. Þegar kom fram á 19. öld fóru málvöndunarmenn að amast við þessari þróun og svo fór að það tókst að snúa henni við og orð í þessum beygingarflokki beygjast nú eins og til forna. Steypir með stofnlægu r-i hefur þó haldist í orðasambandinu að vera komin á steypirinn um barnshafandi konu allt fram á þennan dag.

Mynd:

• gravid-1-9 | Flickr - Photo Sharing!: (Sótt 09.04.2015).
  ...