Er vindur og rok það sama?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Er vindur og rok það sama?
Rok er vissulega vindur en ekki er þar með sagt að vindur sé endilega rok. Vindur verður ef loftþrýstingur er breytilegurr frá einum stað til annars, sjá nánar í svari Haraldar Ólafssonar við spurningunni Af hverju er vindur?. Vindhraðinn er vitanlega mjög mismunandi og er því æskilegt að hafa staðlað kerfi til að lýsa honum (til dæmis ef menn vilja segja frá veðrinu í fjallgöngunni).

Það kerfi sem hvað mest hefur verið notað á Íslandi má kenna við vindstig. Við tölum þá um 0-12 vindstig þar sem 0 er algert logn en 12 svokallað fárviðri. Þetta kerfi er þó ekki notað lengur í veðurfréttum og er nú talað þar í staðinn um metra á sekúndu (m/s) þegar vindstyrk er lýst. Það tók Íslendinga nokkurn tíma að venjast hinu nýja kerfi í stað vindstiganna sem menn voru vanir áður.

Á þessu grafi má lesa vindstyrk í metrum á sekúndu af lóðrétta ásnum út frá vindstigum á þeim lárétta, og öfugt.

Vindstigakerfið var ekki aðeins notað á Íslandi enda er ekki um íslenska uppfinningu að ræða. Á erlendum málum er kerfið kennt við frumkvöðul þess, breska flotaforingjann og haffræðinginn Francis Beaufort (1774 - 1857), og kallað Beaufort-kvarði. Árið 1806 setti Beaufort þennan kvarða fram og byggði hann þá á því hvaða segl væri hægt að hafa uppi við mismunandi vindstyrk. Þessum aðstæðum var lýst með tölum frá 0-12 sem kölluðust vindstig. Um 1860 var kvarðinn aðlagaður að landi og fékk þá nytjagildi fyrir landkrabba auk þess sem gildi á skalanum miðuðust við ákveðinn fjölda snúninga á vindmæli.

Til er ákveðin formúla til að breyta vindstigum í metra á sekúndu og öfugt. Hún er þó ekki eins einföld og virðast kann við fyrstu sýn. Hins vegar má styðjast við það að upp að 6 vindstigum er jafnsterkur vindur í metrum á sekúndu aðeins minna en tvöfalt það vindstig sem á að breyta. Þannig eru 6 vindstig því sem næst 12 m/s og eftir það er styrkur í metrum á sekúndu aðeins meira en tvöföld tala vindstiganna. Þetta er þó ekki línulegt því að 12 vindstig eru um 34 m/s.

Ef B er fjöldi vindstiga á kvarða Beauforts og V er vindhraðinn í metrum á sekúndu fást almenn vensl þessara talna með jöfnunni:

V² = 0,699 B³

Í stað þess að nota tölur til að lýsa vindstigum eru einnig notuð ákveðin orð fyrir ákveðinn vindstyrk. Þú hefur eflaust einhvern tímann heyrt í veðurfréttum talað um "stinningsgolu" eða "stinningskalda". Þessi orð þýða ákveðinn vindstyrk og má sjá stöðluð heiti vindstiga í töflunni hér á eftir ásamt vindhraða í metrum á sekúndu, kílómetrum á klukkustund og hnútum sem notaðir eru í siglingum (1 m/s = 3,6 km/klst = 1,944 hnútar):

heiti	vindstig	m/s	km/klst	hnútar
logn	0	0	0	0
andvari	1	0,8	3,0	1,6
kul	2	2,4	8,5	4,6
gola	3	4,3	15,6	8,4
stinningsgola	4	6,7	24,1	13,0
kaldi	5	9,3	33,6	18,2
stinningskaldi	6	12,3	44,2	23,9
allhvass vindur	7	15,5	55,7	30,1
hvassviðri	8	18,9	68,1	36,8
stormur	9	22,6	81,3	43,9
rok	10	26,4	95,2	51,4
ofsaveður	11	30,5	109,8	59,3
fárviðri	12	34,8	125,1	67,6

Frekara lesefni á Vísindavefnum um vind:

• Af hverju er vindur? eftir Harald Ólafsson
• Af hverju blæs vindur í lægðum alltaf rangsælis á norðurhveli jarðar? eftir Harald Ólafsson og Þorstein Vilhjálmsson
• Finnur maður fyrir hraða eða vindi úti í geimnum? eftir Þorstein Vilhjálmsson

Heimildir og myndir:

• Beaufort-kvarðinn á Wikipedia, frjálsa alfræðiritinu.

• Vindhraði eftir Baldur Ragnarsson

• Graf: Vignir Már Lýðsson...