Sólin
Rís 05:43 • sest 21:13
Tunglið
Rís 13:37 • Sest 06:11
Flóð
Árdegis: 02:59 • Síðdegis: 15:47
Fjara
Árdegis: 09:39 • Síðdegis: 21:50
- Meðallífaldur hverrar kynslóðar hér á landi.
- Fjöldi í hverri kynslóð.
40.000 árin 900-1100 55.000 árin 1100-1300 60.000 árin 1300-1500 55.000 árin 1500-1900 165.000 að meðaltali á 20. öld.Heildarútkoma þessa dæmis er 1.300.000 einstaklingar eða 3 hundruðum þúsundum fleiri en milljón. En rétt er að endurtaka: tala þessi er ýmsum ágiskunum háð.
Hér á eftir verður fjallað nokkru nánar um ályktanir um mannfjölda fyrr á öldum. Manntöl og mannfjöldaskráningar eru elstar í heimi öllum frá 17. öld. Allar hugmyndir um mannfjöldann fyrir þann tíma byggjast á misgóðum óbeinum heimildum. Víða um heim eru gamlar skrár um fjölda heimila en þó einkum fjölda skattborgara eða þann fjölda sem hægt var að kalla í herinn, oft langt aftur í aldir. Síðan er reynt að giska á mannfjöldann með því að reikna með tilteknum fjölda á heimili hvers skattborgara eða vopnfærs manns. Þetta má kalla bestu óbeinu heimildirnar um fólksfjölda. En einnig þessar heimildir geta sýnt ólíkar niðurstöður eftir því hvernig reiknað er. Tökum sem dæmi töluna um tíundarskylda menn á Íslandi árið 1097. Þeir voru þá ef reiknað er í stórum hundruðum 4560. Reikningar á grundvelli þessarar tölu hafa sýnt mannfjölda á bilinu 40.000-80.000! Allgóðar óbeinar heimildir eru jarðabækur sem oft voru gerðar víða um heim til að fá góða forsendu fyrir skattlagningu. Þær sýna til dæmis hve margar jarðir voru í byggð og stundum sýna þær einnig fjölda búfjár. Við Íslendingar eigum jarðabækur fyrir allt landið frá 17. öld en skrár um einstök byggðalög allt frá miðöldum, mest í tengslum við skráningu á eignum kirkna (máldagar). Með samanburði við jarðabækur síðari tíma má giska á íbúafjölda með einhverju öryggi. Búskipti eru og nokkuð góð vísbending um velmegun og þar með hugsanlega mannfjölda. Skiptin eftir Guðmund ríka Arason á Reykhólum frá 15. öld hafa varðveist og eru skemmtileg vísbending um mikla hnignun ríkidæmis og jarðargróða frá miðri 15. öld til upphafs 18. aldar. Þekking á náttúrufari, atvinnuástandi, farsóttum og efnahag eru einnig óbeinar heimildir um mannfjölda og eru hvað mest notaðar. Mannfjöldaágiskanir geta byggst á því að við vitum nokkurn veginn hve mikið land var byggt og hve mikið hver landskiki gaf af sér með tækni þess tíma, enn fremur hve öflugar aðrar atvinnugreinar voru, til dæmis fiskveiðar hérlendis og erlendis og erlendis að auki námugröftur og iðnaður. Við getum með hjálp annarra heimilda, svo sem jarðabóka, sett fram vel rökstuddar ágiskanir um hámark mannfjöldans hverju sinni. Tíðindi um farsóttir og harðæri geta síðan veitt okkur hugmynd um lágmark mannfjöldans hverju sinni. Manntal var tekið fyrir allt Ísland árið 1703. Íbúar voru þá 50.358, margir mjög fátækir, og samfélagið var í „djúpri efnahagslegri lægð“. Með því að athuga aldursdreifinguna þá má auðveldlega reikna að mannfjöldinn hefur varla getað verið minni en um 55.000 um 1690 og hefur sennilega verið um 60.000 um 1660. Á 18. öldinni fór mannfjöldinn hins vegar aldrei yfir 50.000 manna mörkin og náði þeim ekki fyrr en árið 1824. Þá hófst nokkur fjölgun. Niðurstöður ágiskana um mannfjöldann á Íslandi fyrir árið 1650 eru mismunandi og byggjast á ólíku mati á nokkrum þáttum: Hve mikil áhrif til fólksfækkunar höfðu rýrnandi landgæði, hve mikil áhrif til fólksfjölgunar hafði efling fiskveiða og utanríkisverslunar um 1400 eða fyrr, hve langvinn voru áhrif alls kyns farsótta. Sá sem þetta ritar leggur nokkra áherslu á áhrif rýrnandi landgæða, mikla áherslu á eflingu fiskveiða og utanríkisverslunar og telur að áhrif farsótta hafi yfirleitt ekki verið langvinn. Tölur hans um mannfjölda byggjast á þessum forsendum. Varðandi útlönd og fólksfjöldaþróun þar byggir höfundur þessarar greinar fólksfjöldahugmyndir sínar á ýmsum útreikningum erlendra aðila og gerir sér ekki alltaf grein fyrir þeim forsendum sem þessir erlendu spásagnafræðimenn byggja reikninga sína á. Það er þó ljóst að þeir miða mjög útreikninga sína við ástandið í atvinnumálum og við friðaraðstæður í löndunum hverju sinni. Frekara lesefni á Vísindavefnum:
