Sólin Sólin Rís 10:57 • sest 15:40 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 15:11 • Sest 19:24 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 08:44 • Síðdegis: 21:10 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 02:24 • Síðdegis: 15:10 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 10:57 • sest 15:40 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 15:11 • Sest 19:24 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 08:44 • Síðdegis: 21:10 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 02:24 • Síðdegis: 15:10 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Hver er stofnstærð kóalabjarna og hvað er gert til að vernda dýrin?

Jón Már Halldórsson

Upphaflega hljóðaði spurningin svona:
Geti þið sagt mér allt um kóala, svo sem verndun og útrýmingarhættu, einnig fæðu og æviskeið?

Kóalabirnir eða pokabirnir (Phascolarctos cinereus) eru pokadýr (marsupia) af pokabjarnaætt (Phascolarctidae) og eina núlifandi tegund ættar sinnar. Kóalabirnir lifa villtir í ilmviðaskógum (eucalyptus) í austur- og suðausturhluta Ástralíu. Lauf ilmviðarins eru helsta uppistaða í fæðu þeirra. Þegar hefur verið fjallað almennt um kóalabirni á Vísindavefnum í svari sama höfundar við spurningunni Getið þið sagt mér allt um kóalabirni? Hér verður sjónum því frekar beint að stöðu stofnsins og verndun dýranna.

Heimkynni kóalabjarna í austur- og suðausturhluta Ástralíu.

Elstu steingerðu leifar kóalabjarna eru um 25 milljón ára gamlar. Um árþúsundir hafa þeir átt sinn sess í menningu og sagnaheimi frumbyggja Ástralíu en kóalabirnir voru einnig hluti af fæðu frumbyggjanna. Fyrstu rituðu heimildir um kóalabirni eru skráðar af John nokkrum Price sem gegndi starfi aðstoðarmanns John Hunters (1737-1821) landstjóra Nýju Suður-Wales. Price rakst á þessi bangsalegu dýr í leiðangri sínum til Bláfjalla (e. Blue Mountains) í janúar 1798. Þessar upplýsingar úr dagbók hans urðu hins vegar ekki opinberar fyrr en hundrað árum síðar í riti sem nefnist Historical Records of Australia. Aðrir fylgdu þó fljótt í kjölfar Price og vitneskjan um tilvist kóalabjarna barst út.

Skömmu eftir aldamótin 1800 voru fyrstu lifandi kóalabirnirnir fluttir til Englands að undirlagi náttúrufræðingsins Joseph Banks. Dýrin voru höfð til sýnis og vöktu mikla athygli enda fallegar og óvenju „krúttlegar“ skepnur. Málarinn John Lewin (1770 –1819) málaði þrjú vatnslitaverk af kóalabjörnunum og birtist eitt þeirra síðar í riti franska náttúrufræðingsins George Cuvier (1769-1832) sem fyrst var gefið út árið 1827 og einnig í fleiri evrópskum ritum um náttúrufræði. Fyrsta ítarlega vísindalega lýsingin á kóalabjörnum var gerð af skoska grasafræðingnum Robert Brown (1773–1858) árið 1814.

Vesturlandabúar kynntust kóalabjörnum um aldamótin 1800.

Talið er að þegar Evrópumenn komu til Ástralíu hafi kóalabirnir skipt milljónum. Fljótt eftir að þeir „uppgötvuðust“ fengu skinnkaupmenn áhuga á feldi þeirra og þegar leið á 19. öldina jókst veiðiálag verulega. Undir lok aldarinnar var gripið til aðgerða og árið 1890 var sett veiðibann í öllum ríkjum nema Queenslandi þar veiðar voru leyfðar til 1927.

Samkvæmt válista alþjóðlegu náttúruverndarsamtakanna (IUCN) er staða kóalabjarna talin viðkvæm (e. vulnerable). Sérfræðingar eru þó ekki sammála um hver heildarstofnstærðin er. Árið 2012 var gefið út að stofninn væri einhvers staðar á bilinu 347–518 þúsund dýr en þetta hefur verið dregið í efa og því jafnvel verið haldið fram að stofninn sé innan við 100 þúsund dýr. Eins og þessar tölur sýna er töluverð óvissa um fjölda kóalabjarna. Staða tegundarinnar er líka nokkuð misjöfn eftir svæðum í Ástralíu. Í ríkjunum Queensland og Nýja Suður-Wales hefur stofninum hnignað mikið undanfarna áratugi, eða allt að 40%, en engin merkjanleg hnignun er á svæðum í Viktoríu og Suður-Ástralíu.

Vísindamenn hafa miklar áhyggjur af framtíðarhorfum kóalabjarna vegna hlýnunar, aukinna þurrka og skógarelda í austurhluta Ástralíu. Aukin tíðni slíkra atburða hefur óneitanlega afar neikvæð áhrif á búsvæði tegundarinnar. Búsvæði kóalabjarna hefur minnkað á síðastliðnum áratugum og þar sem búsvæði skarast við athafnasvæði manna hafa afföll vegna árása hunda og árekstra við bíla valdið tjóni á staðbundnum stofnum.

Elsta mynd sem til er af kóalabirni. Vatnslitamynd eftir John Lewin frá árinu 1803.

Ýmislegt er þó gert til að vernda tegundina. Búsvæði kólalabjarna er að mestu verndað og telja verndarsvæði eða þjóðgarðar þar sem dýrin er að finna nokkra tugi. Þá er stunduð markviss ræktun og dýr flutt á milli svæða til þess að sporna gegn innræktun og auka erfðafjölbreytileika staðbundinna stofna.

Heimildir og mynd:

Höfundur

Jón Már Halldórsson

líffræðingur

Útgáfudagur

25.1.2018

Spyrjandi

Una Bóel Jónsdóttir

Tilvísun

Jón Már Halldórsson. „Hver er stofnstærð kóalabjarna og hvað er gert til að vernda dýrin?“ Vísindavefurinn, 25. janúar 2018, sótt 5. desember 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=74625.

Jón Már Halldórsson. (2018, 25. janúar). Hver er stofnstærð kóalabjarna og hvað er gert til að vernda dýrin? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=74625

Jón Már Halldórsson. „Hver er stofnstærð kóalabjarna og hvað er gert til að vernda dýrin?“ Vísindavefurinn. 25. jan. 2018. Vefsíða. 5. des. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=74625>.

Chicago | APA | MLA

Senda grein til vinar

=

Hver er stofnstærð kóalabjarna og hvað er gert til að vernda dýrin?
Upphaflega hljóðaði spurningin svona:

Geti þið sagt mér allt um kóala, svo sem verndun og útrýmingarhættu, einnig fæðu og æviskeið?

Kóalabirnir eða pokabirnir (Phascolarctos cinereus) eru pokadýr (marsupia) af pokabjarnaætt (Phascolarctidae) og eina núlifandi tegund ættar sinnar. Kóalabirnir lifa villtir í ilmviðaskógum (eucalyptus) í austur- og suðausturhluta Ástralíu. Lauf ilmviðarins eru helsta uppistaða í fæðu þeirra. Þegar hefur verið fjallað almennt um kóalabirni á Vísindavefnum í svari sama höfundar við spurningunni Getið þið sagt mér allt um kóalabirni? Hér verður sjónum því frekar beint að stöðu stofnsins og verndun dýranna.

Heimkynni kóalabjarna í austur- og suðausturhluta Ástralíu.

Elstu steingerðu leifar kóalabjarna eru um 25 milljón ára gamlar. Um árþúsundir hafa þeir átt sinn sess í menningu og sagnaheimi frumbyggja Ástralíu en kóalabirnir voru einnig hluti af fæðu frumbyggjanna. Fyrstu rituðu heimildir um kóalabirni eru skráðar af John nokkrum Price sem gegndi starfi aðstoðarmanns John Hunters (1737-1821) landstjóra Nýju Suður-Wales. Price rakst á þessi bangsalegu dýr í leiðangri sínum til Bláfjalla (e. Blue Mountains) í janúar 1798. Þessar upplýsingar úr dagbók hans urðu hins vegar ekki opinberar fyrr en hundrað árum síðar í riti sem nefnist Historical Records of Australia. Aðrir fylgdu þó fljótt í kjölfar Price og vitneskjan um tilvist kóalabjarna barst út.

Skömmu eftir aldamótin 1800 voru fyrstu lifandi kóalabirnirnir fluttir til Englands að undirlagi náttúrufræðingsins Joseph Banks. Dýrin voru höfð til sýnis og vöktu mikla athygli enda fallegar og óvenju „krúttlegar“ skepnur. Málarinn John Lewin (1770 –1819) málaði þrjú vatnslitaverk af kóalabjörnunum og birtist eitt þeirra síðar í riti franska náttúrufræðingsins George Cuvier (1769-1832) sem fyrst var gefið út árið 1827 og einnig í fleiri evrópskum ritum um náttúrufræði. Fyrsta ítarlega vísindalega lýsingin á kóalabjörnum var gerð af skoska grasafræðingnum Robert Brown (1773–1858) árið 1814.

Vesturlandabúar kynntust kóalabjörnum um aldamótin 1800.

Talið er að þegar Evrópumenn komu til Ástralíu hafi kóalabirnir skipt milljónum. Fljótt eftir að þeir „uppgötvuðust“ fengu skinnkaupmenn áhuga á feldi þeirra og þegar leið á 19. öldina jókst veiðiálag verulega. Undir lok aldarinnar var gripið til aðgerða og árið 1890 var sett veiðibann í öllum ríkjum nema Queenslandi þar veiðar voru leyfðar til 1927.

Samkvæmt válista alþjóðlegu náttúruverndarsamtakanna (IUCN) er staða kóalabjarna talin viðkvæm (e. vulnerable). Sérfræðingar eru þó ekki sammála um hver heildarstofnstærðin er. Árið 2012 var gefið út að stofninn væri einhvers staðar á bilinu 347–518 þúsund dýr en þetta hefur verið dregið í efa og því jafnvel verið haldið fram að stofninn sé innan við 100 þúsund dýr. Eins og þessar tölur sýna er töluverð óvissa um fjölda kóalabjarna. Staða tegundarinnar er líka nokkuð misjöfn eftir svæðum í Ástralíu. Í ríkjunum Queensland og Nýja Suður-Wales hefur stofninum hnignað mikið undanfarna áratugi, eða allt að 40%, en engin merkjanleg hnignun er á svæðum í Viktoríu og Suður-Ástralíu.

Vísindamenn hafa miklar áhyggjur af framtíðarhorfum kóalabjarna vegna hlýnunar, aukinna þurrka og skógarelda í austurhluta Ástralíu. Aukin tíðni slíkra atburða hefur óneitanlega afar neikvæð áhrif á búsvæði tegundarinnar. Búsvæði kóalabjarna hefur minnkað á síðastliðnum áratugum og þar sem búsvæði skarast við athafnasvæði manna hafa afföll vegna árása hunda og árekstra við bíla valdið tjóni á staðbundnum stofnum.

Elsta mynd sem til er af kóalabirni. Vatnslitamynd eftir John Lewin frá árinu 1803.

Ýmislegt er þó gert til að vernda tegundina. Búsvæði kólalabjarna er að mestu verndað og telja verndarsvæði eða þjóðgarðar þar sem dýrin er að finna nokkra tugi. Þá er stunduð markviss ræktun og dýr flutt á milli svæða til þess að sporna gegn innræktun og auka erfðafjölbreytileika staðbundinna stofna.

Heimildir og mynd:

...