Hvenær voru fyrstu rímur ortar og hvaða fyrirmyndir voru fyrir þessum kveðskap?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvenær voru fyrstu rímur ortar og hvaða fyrirmyndir voru fyrir þessum kveðskap?
Ólafs ríma Haraldssonar í Flateyjarbók er elst varðveittra rímnatexta. Hún á sinn þátt í því samhljóða áliti fræðimanna að rímnagerð hafi hafist á fyrri hluta 14. aldar og jafnvel þegar um eða upp úr 1300. Með athugun á málstigi miðaldarímna hafa rannsóknir leitt i ljós að nokkrir nú varðveittir rímnaflokkar hafi verið ortir á síðari hluta 14. aldar. Varðveisla elstu rímnanna er bundin við safnrit, það er handrit þar sem mörgum rímnaflokkum hefur verið safnað saman, og er ljóst að efnið muni vera eldra og að upphafleg handrit muni vera glötuð. Aldursgreining rímna er þó langt frá því að vera fullkannað rannsóknarefni. Þróunarkenning Björns K. Þórólfssonar reyndist lengi vel áhrifamest, en hann taldi að:

• ... rekja mætti rímur til dróttkvæða og sagnadansa, enda hefðu þær verið kveðnar í dansi framan af.
• elstu rímur hefðu að jafnaði verið stuttar og mansöngur þeirra ýmist stuttur eða enginn.
• eftir því sem tímar liðu hafi rímnahættir orðið fjölbreyttari, rímurnar lengst og mansöngvar þeirra að sama skapi.

Þótt margt bendi til þess að meginstraumar í rímnakveðskap hafi legið með þessum hætti, ber að taka kenningu Björns eins og öðrum þróunarkenningum með þeim fyrirvara að skaranir, jafnt sem hrein frávik, hljóta alltaf að hafa átt sér stað.

Nýlegar rannsóknir á rímum benda til þess að kveðskapargreinin verði ekki rakin með afgerandi hætti til tiltekinnar fyrirmyndar heldur liggi áhrifavaldar hennar víða, jafnt í innlendum sem erlendum skáldskap. Rímur eru til að mynda erindaskipt frásagnarkvæði rétt eins og eddukvæði en skáldskaparmál þeirra, stuðlun, innrím og hrynjandi á sér fyrirmynd í dróttkvæðum. Þó sverja þær sig jafnframt í ætt við erlendan samtímakveðskap, einkum enskan og þýskan. Hér mætti nefna til hinn ferskeytta hátt, stuðluð vísuorð, eignarfallsumritanir og mansöngva. Orðið ríma er tökuorð í íslensku.

Þegar blómatími rímna var hvað mestur nutu þær vinsælda meðal allra stétta og karla jafnt sem kvenna; til dæmis bendir flest til þess að höfundur Landrés rímna frá síðari hluta 15. aldar hafi verið kona. Ef marka má varðveittar segulbandsupptökur frá 20. öld virðist þó sem karlmenn hafi verið duglegri við að kveða rímur, það er flytja þær, á meðan konur gegndu yfirburðahlutverki í varðveislu sagnadansa og þulna eða þjóðkvæða.

Myndir:

• Skáldkona frá 15. öld | Árnastofnun. (Sótt 19.04.2024).

Þetta svar er fengið úr bókinni Íslenskar bókmenntir: Saga og samhengi, Hið íslenska bókmenntafélag, Reykjavík 2021. Textinn er lítillega aðlagaður Vísindavefnum. ...