Hvað er sannsaga?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað er sannsaga?
Hugtakið sannsaga er þýðing og staðfærsla á enska hugtakinu creative nonfiction. Það virðist fyrst hafa komið fram á fyrri hluta 20. aldar þegar það var haft um einn efnisflokkinn í kanadískum bókmenntaverðlaunum. Hugtakið fór þó ekki á flot í nútímaskilningi fyrr en undir lok síðustu aldar og er nú orðið vel þekkt. Skrif af þessu tagi eru stundum skilgreind þannig í fáum orðum að um sé að ræða vel sagða sanna sögu.

Það er einkum þrennt sem einkennir sannsögur.

Í fyrsta lagi er stefnt að því að hafa það sem sannara reynist. Það er með öðrum orðum ekki skáldað í eyðurnar eða efnisatriðum hagrætt eins og í skáldævisögu (e. autofiction) heldur gerir höfundurinn sér far um að segja satt og rétt frá og samkvæmt bestu vitund. Það getur reyndar verið margslungið ferli að koma sannleikanum á framfæri, meðal annars vegna þess að höfundurinn þarf að velja hverju hann segir frá og hverju ekki. Enginn getur sagt allan sannleikann í ritaðri frásögn, enda er hann margbrotinn og iðulega háður því hver horfir og hvaðan, en í sannsögu gerir höfundur heiðarlega atlögu að því, gjarnan á afmörkuðu sviði.

Í öðru lagi er oftar en ekki beitt aðferðum frásagnarlistarinnar við að miðla efninu, svo sem samtölum, sviðsetningum og myndmáli, jafnvel hefðbundinni byggingu með kynningu, flækju og lausn. Efninu er því að hluta breytt í sögu til að gera textann áhugaverðari og aðgengilegri. Það er þetta sem átt er við þegar talað er um að sannsaga sé vel sögð saga en auðvitað tekst misvel til.

Í þriðja lagi skrifar höfundurinn yfirleitt í fyrstu persónu og er sama manneskja og skráð er fyrir ritsmíðinni. Fyrstu persónu sögumaðurinn er oft óformlegur og spjallar við lesandann. Hann gengst líka við huglægni sinni og lítur á það sem lið í að skapa trúverðuga frásögn.

Sannsaga felur því í sér aðferð og í rauninni geta allir textar sem nýta hana flokkast undir sannsögu. Hana er þó oftast að finna í minningabókum (e. memoirs), esseyjum (e. essays) og ferðasögum. Aðferðafræðin að baki sannsögum getur orðið til þess að erfitt sé að greina á milli þeirra og skáldaðra texta nema höfundur eða útgefandi gefi til kynna hvors kyns er.

Meðal þekktra sannsagna má nefna bókina Menntuð (e. Educated) eftir Töru Westover, Hvert andartak enn á lífi (s. I varje ögonblick är vi fortfarande vid liv) eftir Tom Malmquist, Heiðu eftir Steinunni Sigurðardóttur, Meydóm eftir Hlín Agnarsdóttur, Jarðsetningu eftir Önnu Maríu Bogadóttur og minningabækur Sigurðar Pálssonar, Minnisbók, Bernskubók og Táningabók. Ýmis rit sem voru skrifuð áður en hugtakið kom fram má líka tína til og hefur bók Þórbergs Þórðarsonar, Bréf til Láru, verið nefnd í því sambandi. Úr hinum enskumælandi heimi mætti nefna Sérherbergi (e. A Room of One’s Own) Virginiu Woolf, sem og esseyjur eftir George Orwell og Michel de Montaigne.

Frekara lesefni:

Sjá nánar í þemahefti Ritsins um sannsögur, 3/2024: https://ritid.hi.is/index.php/ritid.

Myndir:

• Yfirlitsmynd: Virginia Woolf, Diari di viaggio. Mattioli 1885. [responsa… | Flickr. (Sótt 1.09.2025). Myndin er birt undir leyfinu Deed - Attribution-NonCommercial-ShareAlike 2.0 Generic - Creative Commons.
• Tom Malmquist: I varje ögonblick är vi fortfarande vid liv | Nordic cooperation. (Sótt 2.09.2025).

...