Er löng hefð fyrir alls konar jólaorðum á íslensku?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Er löng hefð fyrir alls konar jólaorðum á íslensku?
Á þessum árstíma færist notkun á „jólaorðum“ mjög í aukana. Talað er um jólatré, jólagjöf, jólafrí, jólamat, jólasvein, jólaball, jóladagatal, jólaseríu og svo mætti lengi telja. Orðið jól er náttúrlega venjulegt íslenskt orð og því er hægt að mynda með því ýmsar samsetningar. Orðmyndun af þessu tagi er því fullkomlega eðlileg.

Jól hafa lengi verið haldin hátíðleg í Norður-Evrópu til að fagna vetrarsólhvörfum og tíðkuðust slíkir jólafögnuðir löngu áður en kristni náði fótfestu. Orðið er gamalt og þekkt úr öðrum norrænum og germönskum málum þótt uppruninn sé að mörgu leyti umdeildur. Það finnst í íslenskum rituðum heimildum allt frá upphafi ritaldar á 12. öld og er einnig notað í ýmiss konar samsettum orðum frá elstu tíð. Hér eru nokkur dæmi um gömul jólaorð:

jóladagur (12. öld)
jólafasta (12. öld)
jólaboð (13. öld)
jólagjöf (13. öld)
jólahald (13. öld)
jólanótt (13. öld)
jólaveisla (13. öld)
jólabúnaður (14. öld)
jóladrykkja (14. öld)
jóladrykkur (14. öld)
jólafriður (14. öld)
jólahátíð (14. öld)
jólaöl (14. öld)
jólabók (15. öld)
jólavika (15. öld)
jólatungl (16. öld)^[1]

Flest þessara orða eru þekkt í dag og mörg þeirra enn í fullri notkun. Þó hefur merkingin í sumum tilvikum breyst. Til dæmis voru jólabækur á fyrri öldum sérstakar bækur sem tilheyrðu kirkjum og notaðar voru við messuhald um jól. Orðið jóladrykkja vísar til veisluhalda sem lýst er í gömlum heimildum.

Það er því löng hefð í íslensku fyrir jólaorðum og sífellt bætast ný og ný við, til dæmis jólahlaðborð sem fyrst er minnst á í dagblaði árið 1981, jólahnetusteik sem sést á prenti árið 2000 og jólajóga sem auglýst er 2013.

Tilvísun:

1. ^ Aldur elstu dæmanna á þessum lista var fundinn með hjálp fornmálaorðabókarinnar ONP: Ordbog over det norrøne prosasprog.

Mynd:

• AM 371 4to (Hauksbók, tímasett 1302-1310) bls. 6r lína 14. Þar stendur „þeir attv iola dryckiv ok veitti Eirikr vel fyʀi“. Orðið sem dregið er fram á myndinni er „jóladrykkja“. https://handrit.is/manuscript/view/is/AM04-0371/13?iabr=on#page/5v/mode/2up

Þetta svar er fengið úr glugganum fyrir 14. desember í Jóladagatali Árnastofnunar 2025 og birt með góðfúslegu leyfi.

...