Hver uppgötvaði stofnfrumur og hvenær voru þær fyrst notaðar til lækninga?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hver uppgötvaði stofnfrumur og hvenær voru þær fyrst notaðar til lækninga?
Orðið stofnfruma kemur fyrst fyrir í fræðitexta árið 1868 þegar þýski fósturfræðingurinn Ernst Haeckel (1834-1919) notaði orðið stamzelle um einfrumung sem síðar þróaðist yfir í fjölfrumulífveru, en í bók sinni velti Haeckel meðal annars fyrir sér frumulíffræðilegum grundvelli þróunarkenningar Darwins. Síðar notaði hann svo orðið um frjóvgaða eggfrumu sem gefur af sér fullburða einstakling í fjölfrumulífveru.^[1][2] Þótt Haeckel hafi fyrst notað orðið yfir frumu sem gefur af sér dótturfrumur af mismunandi tegundum er þó í raun ekki hægt að segja að hann hafi uppgötvað stofnfrumur eins og við skiljum hugtakið í dag.

Oft er talað um að kanadísku vísindamennirnir James Till og Ernest McCulloch hafi uppgötvað stofnfrumur með frumkvöðlavinnu sinni við rannsóknir á blóðmyndandi stofnfrumum um miðja 20. öld.^[3] Þó er það ekki alveg nákvæmt, því þótt uppgötvun Till og McCulloch á marghæfni^[4], blóðmyndandi stofnfruma hafi verið mikilvæg, höfðu birst vísindagreinar áratugina á undan sem höfðu blóðmyndandi stofnfrumur og eiginleika þeirra sem viðfangsefni. Það má því segja að þótt Till og McCulloch fái opinberlega oft heiðurinn af uppgötvun stofnfruma sé raunin sú að áratugavinna margra vísindamanna hafi smám saman afhjúpað eðli og virkni stofnfruma. Í raun má rekja fyrstu greinarnar um stofnfrumur allt til annars áratugar 20. aldar.

Fyrsta stofnfrumumeðferðin þar sem tókst að láta gjafastofnfrumur dafna að einhverju marki í stofnfrumuþega var framkvæmd árið 1959. Læknirinn E. Donall Thomas framkvæmdi þá beinmergsígræðslu með því að flytja beinmerg úr heilbrigðum einstaklingi yfir í eineggja tvíbura hennar sem var með hvítblæði.^[5]

Við beinmergsskipti sætir sjúklingur geislameðferð sem drepur blóðmyndandi stofnfrumur hans á sama tíma og æxlisfrumur deyja. Við það að stofnfrumurnar deyja myndast tækifæri til þess að græða í sjúklinginn stofnfrumur úr beinmerg annars einstaklings sem geta þá tekið sér vist í beinmerg sjúklingsins, þar sem þar eru þá engar stofnfrumur fyrir. Við það að græða beinmerg úr eineggja tvíbura komst Dr. Thomas hjá því að sjúklingurinn hafnaði beinmerg gjafans þar sem tvíburar eru erfðafræðilega eins og því þekkir ónæmiskerfi þegans ekki muninn á sínum eigin frumum og frumum tvíbura síns. Heill áratugur leið þó áður en í fyrsta skipti var framkvæmd árangursrík beinmergsígræðsla á milli einstaklinga sem ekki voru tvíburar, en þá var fluttur beinmergur úr einu systkini í annað. E. Donall Thomas hlaut Nóbelsverðlaunin árið 1990 ásamt Joseph E. Murray fyrir vinnu sína við rannsóknir á beinmergsígræðslu.

Beinmergsígræðsla er enn algengasta stofnfrumumeðferðin sem beitt er og ýmis afbrigði af henni hafa verið þróuð. Í dag hljóta til dæmis flestir mergæxlasjúklingar undir sjötugu stofnfrumumeðferð með eigin stofnfrumum úr beinmerg. Þá er stofnfrumum sjúklingsins safnað úr mergnum og þær geymdar á meðan sjúklingurinn undirgengst háskammtalyfjameðferð til þess að vinna bug á æxlinu. Síðan eru stofnfrumurnar græddar í sjúklinginn á ný og þær mynda þá nýjar blóðfrumur. Þar sem stofnfrumurnar eru úr sjúklingnum sjálfum er ekki hætta á höfnun. Slík háskammtameðferð hefur verið í boði á Landspítalanum frá árinu 2003.^[6]

Tilvísanir:

1. ^ Ramalho-Santos M, Willenbring H. On the Origin of the Term “Stem Cell”. Cell Stem Cell. 2007;1(1):35–8. (Skoðað 14.02.2017).
2. ^ Haeckel E. Natürliche Schöpfungsgeschichte. Berlin: Georg Reimer; 1868.
3. ^ Becker AJ, McCulloch EA, Till JE. Cytological demonstration of the clonal nature of spleen colonies derived from transplanted mouse marrow cells. Nature. 1963;197(4866):452–4.
4. ^ Marghæfni er eiginleiki vefjasértækra stofnfruma að mynda mismunandi gerðir dótturfruma sem sérhæfast í starfsfrumur vefjarins.
5. ^ Appelbaum FR. Hematopoietic-Cell Transplantation at 50. The New England Journal of Medicine. 2007;357(15):1472–5. (Skoðað 14.02.2017).
6. ^ Straumhvörf í meðferð blóðsjúkdóma - Ritstjórnargreinar - Læknablaðið. (Skoðað 14.02.2017).

Myndir:

• Haematopoiesis - Wikipedia. Myndrétthafi er Mikael Häggström. Myndin er birt undir Creative Commons-leyfi. Texti íslenskaður af ritstjórn. (Sótt 16.02.2017).
• Natürliche Schöpfungsgeschichte. Gemeinverständliche wissenschaftliche Vorträge über die Entwickelungslehre im Allgemeinen und diejenige von Darwin, Goethe, und Lamarck im Besonderen .. : Haeckel, Ernst Heinrich Philipp August, 1834-1919 : Free Download & Streaming : Internet Archive. (Sótt 16.02.2017).

...