Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 03:07 • sest 23:48 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 03:17 • Sest 07:57 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 09:31 • Síðdegis: 21:59 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 03:27 • Síðdegis: 15:32 í Reykjavík
Visit the English version

Flokkun:

Náttúruvísindi og verkfræði Lífvísindi: dýrafræði

Hvers vegna eru pöndur í útrýmingarhættu?

Jón Már Halldórsson

Hér er einnig svarað spurningunum:
  • Hvað lifa pöndur lengi?
  • Í hvaða löndum lifa pöndur?
  • Hvað heita karldýr, kvendýr og afkvæmi panda?

Fornleifarannsóknir hafa leitt í ljós að á ísaldartímabili jarðar (pleistósen), fyrir um 1,8 milljónum til 10.000 árum, lifði risapandan (Ailuropoda melanoleuca) á nokkuð víðáttumiklu svæði um alla suðaustanverða Asíu. Leifar af henni hafa fundist þar sem nú er Peking og allt vestur til Búrma og Víetnam. Útbreiðsla hennar minnkaði hægt en eftir að umfangsmikil skógareyðing hófst í Kína hafa heimkynni risapöndunnar dregist gríðarlega saman. Nú lifa risapöndur aðeins á fjalllendum bambusskógarsvæðum innan þriggja héraða í miðhluta Kína (Gansu, Sichuan og Shaanxi) sem samtals eru einungis um 13 þúsund ferkílómetrar. Með því að smella hér má komast inn á síðu sem sýnir hvernig útbreiðsla risapöndunnar hefur breyst. Með því að smella hér má komast inn á síðu sem sýnir hvernig útbreiðsla risapöndunnar hefur breyst.

Bambus leikur stórt hlutverk í lífi pandabjarna því allt að 98% af fæðu þeirra samanstendur af laufum, stofni eða rótum þessara trjáa. Þrátt fyrir þetta einhæfa jurtafæði tilheyra risapöndur flokki rándýra. Í líkamsbyggingu þessara stórvöxnu skepna má sjá ýmsa aðlögun að jurtaáti, svo sem í tann- og kjálkagerð og byggingu framloppa. Hins vegar minnir meltingarkerfið mjög á meltingarkerfi annarra rándýra og því geta pöndur ekki melt beðmi (cellulósa) sem er aðal uppistaða í bambus. Meltingarvegur risapöndunnar leysir þennan vanda með því að láta fæðuna ganga hratt niður í gegn og þarf pandan því að eyða drjúgum hluta tíma síns við át eða allt að 16 klukkustundum á sólahring.



Þar sem risapöndur eru af bjarndýraætt þá liggur beinast við að nefna karldýrin birni, kvendýrin birnur og afkvæmin húna líkt og hjá öðrum tegundum bjarna. Risapöndur geta orðið langlífar eins og aðrir frændur þeirra innan ættarinnar en rannsóknir hafa sýnt að þær geti náð allt að 30 ára aldri.

Risapandan hefur um áratugaskeið verið tákn þeirra dýra sem eiga á hættu að hverfa úr villtri náttúru. Ástæðuna fyrir bágbornu ástandi risapöndunnar má fyrst og fremst rekja til eyðingar bambusskóganna í Kína eins og áður er getið en einnig voru um langt árabil stundaðar stjórnlausar veiðar á henni. Fram eftir 20. öldinni ógnaði veiðiþjófnaður mjög tilvist risapöndunnar en á síðasta áratug aldarinnar stórefldu stjórnvöld í Kína allt verndunarstarf og telst risapandan núna vera „dýrgripur kínversku þjóðarinnar“. Verndarsvæði pöndunnar hafa verið stækkuð nokkuð og eftirlit stóreflt auk þess sem viðurlög við veiðum á risapöndum er nú dauðadómur. Þar að auki hafa kínversk stjórnvöld hafið umfangsmikið samstarf við erlenda vísindamenn um aðstoð við verndunarstarfið líkt og stjórnvöld í Austur-Afríku og Rússlandi hafa gert með góðum árangri vegna tegunda sem þar eru í útrýmingarhættu.

Niðurstöður rannsókna á fjölda villtra panda sumarið 2004 benda til þess að þeim hafi fjölgað talsvert. Nú er talið að villtar pöndur séu um 1590 auk 120 dýra sem eru í dýragörðum víðsvegar í Kína og 15-20 dýra sem eru í dýragörðum annars staðar í heiminum (aðallega í Bandaríkjunum).

Á undanförnum áratugum hefur flestum tegundum villtra spendýra í Kína fækkað gríðarlega þó svo að athyglin hafi fyrst og fremst beinst að risapöndunni. Óhætt er að segja að aðrar tegundir í þessu víðlenda ríki hafi liðið fyrir það, sérstaklega suðurkínverska tígrisdýrið (Panthera tigris amoyensis). Um miðja síðustu öld var stofninn álitinn vera um 3-5 þúsund dýr en með kerfisbundinni útrýmingarherferð að skipun stjórnvalda í Peking er þessi deilitegund tígrisdýra því sem næst útdauð í dag. Aðeins teljast nú um 20 villt dýr á örlitlu svæði í suðurhluta Kína.

Heimildir og myndir:

Höfundur

Jón Már Halldórsson

Jón Már Halldórsson

líffræðingur

Útgáfudagur

27.12.2004

Spyrjandi

Anna Jónsdóttir
Harpa María Jörgensen

Efnisorð

Tilvísun

Jón Már Halldórsson. „Hvers vegna eru pöndur í útrýmingarhættu?“ Vísindavefurinn, 27. desember 2004. Sótt 8. júní 2023. http://visindavefur.is/svar.php?id=4682.

Jón Már Halldórsson. (2004, 27. desember). Hvers vegna eru pöndur í útrýmingarhættu? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=4682

Jón Már Halldórsson. „Hvers vegna eru pöndur í útrýmingarhættu?“ Vísindavefurinn. 27. des. 2004. Vefsíða. 8. jún. 2023. <http://visindavefur.is/svar.php?id=4682>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Hvers vegna eru pöndur í útrýmingarhættu?
Hér er einnig svarað spurningunum:

  • Hvað lifa pöndur lengi?
  • Í hvaða löndum lifa pöndur?
  • Hvað heita karldýr, kvendýr og afkvæmi panda?

Fornleifarannsóknir hafa leitt í ljós að á ísaldartímabili jarðar (pleistósen), fyrir um 1,8 milljónum til 10.000 árum, lifði risapandan (Ailuropoda melanoleuca) á nokkuð víðáttumiklu svæði um alla suðaustanverða Asíu. Leifar af henni hafa fundist þar sem nú er Peking og allt vestur til Búrma og Víetnam. Útbreiðsla hennar minnkaði hægt en eftir að umfangsmikil skógareyðing hófst í Kína hafa heimkynni risapöndunnar dregist gríðarlega saman. Nú lifa risapöndur aðeins á fjalllendum bambusskógarsvæðum innan þriggja héraða í miðhluta Kína (Gansu, Sichuan og Shaanxi) sem samtals eru einungis um 13 þúsund ferkílómetrar. Með því að smella hér má komast inn á síðu sem sýnir hvernig útbreiðsla risapöndunnar hefur breyst. Með því að smella hér má komast inn á síðu sem sýnir hvernig útbreiðsla risapöndunnar hefur breyst.

Bambus leikur stórt hlutverk í lífi pandabjarna því allt að 98% af fæðu þeirra samanstendur af laufum, stofni eða rótum þessara trjáa. Þrátt fyrir þetta einhæfa jurtafæði tilheyra risapöndur flokki rándýra. Í líkamsbyggingu þessara stórvöxnu skepna má sjá ýmsa aðlögun að jurtaáti, svo sem í tann- og kjálkagerð og byggingu framloppa. Hins vegar minnir meltingarkerfið mjög á meltingarkerfi annarra rándýra og því geta pöndur ekki melt beðmi (cellulósa) sem er aðal uppistaða í bambus. Meltingarvegur risapöndunnar leysir þennan vanda með því að láta fæðuna ganga hratt niður í gegn og þarf pandan því að eyða drjúgum hluta tíma síns við át eða allt að 16 klukkustundum á sólahring.



Þar sem risapöndur eru af bjarndýraætt þá liggur beinast við að nefna karldýrin birni, kvendýrin birnur og afkvæmin húna líkt og hjá öðrum tegundum bjarna. Risapöndur geta orðið langlífar eins og aðrir frændur þeirra innan ættarinnar en rannsóknir hafa sýnt að þær geti náð allt að 30 ára aldri.

Risapandan hefur um áratugaskeið verið tákn þeirra dýra sem eiga á hættu að hverfa úr villtri náttúru. Ástæðuna fyrir bágbornu ástandi risapöndunnar má fyrst og fremst rekja til eyðingar bambusskóganna í Kína eins og áður er getið en einnig voru um langt árabil stundaðar stjórnlausar veiðar á henni. Fram eftir 20. öldinni ógnaði veiðiþjófnaður mjög tilvist risapöndunnar en á síðasta áratug aldarinnar stórefldu stjórnvöld í Kína allt verndunarstarf og telst risapandan núna vera „dýrgripur kínversku þjóðarinnar“. Verndarsvæði pöndunnar hafa verið stækkuð nokkuð og eftirlit stóreflt auk þess sem viðurlög við veiðum á risapöndum er nú dauðadómur. Þar að auki hafa kínversk stjórnvöld hafið umfangsmikið samstarf við erlenda vísindamenn um aðstoð við verndunarstarfið líkt og stjórnvöld í Austur-Afríku og Rússlandi hafa gert með góðum árangri vegna tegunda sem þar eru í útrýmingarhættu.

Niðurstöður rannsókna á fjölda villtra panda sumarið 2004 benda til þess að þeim hafi fjölgað talsvert. Nú er talið að villtar pöndur séu um 1590 auk 120 dýra sem eru í dýragörðum víðsvegar í Kína og 15-20 dýra sem eru í dýragörðum annars staðar í heiminum (aðallega í Bandaríkjunum).

Á undanförnum áratugum hefur flestum tegundum villtra spendýra í Kína fækkað gríðarlega þó svo að athyglin hafi fyrst og fremst beinst að risapöndunni. Óhætt er að segja að aðrar tegundir í þessu víðlenda ríki hafi liðið fyrir það, sérstaklega suðurkínverska tígrisdýrið (Panthera tigris amoyensis). Um miðja síðustu öld var stofninn álitinn vera um 3-5 þúsund dýr en með kerfisbundinni útrýmingarherferð að skipun stjórnvalda í Peking er þessi deilitegund tígrisdýra því sem næst útdauð í dag. Aðeins teljast nú um 20 villt dýr á örlitlu svæði í suðurhluta Kína.

Heimildir og myndir: ...