Hvað getið þið sagt mér um örnefnið Nollur?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað getið þið sagt mér um örnefnið Nollur?
Örnefnið Nollur er þekkt sem nafn á þremur stöðum í Þingeyjarsýslu:

1. Bæjarnafn í Grýtubakkahreppi í Suður-Þingeyjarsýslu. Nafnið er ritað Gnollur („af gnoll“) í Auðunarmáldögum 1318 (Íslenskt fornbréfasafn II:447).
2. Eyðikot við Mývatn, einnig Nollsel (Þorvaldur Thoroddsen, Ferðabók I:288). Hvorttveggja segir hann að sé í heiðinni nærri Gautlöndum.
3. Lítið klapparholt nokkurn spöl norður af Ytri-Vörðhól í landi Víkingavatns í Kelduhverfi (Örnefnaskrá).

Nafnið Nollur er líklega komið af orðinu hnollur (eldra knollr ‘fjallshnúkur’) ‘smáhæð, hóll’ (Ásgeir Bl. Magnússon, Íslensk orðsifjabók, 351), samanber færeyska knolli ‘hnúskur, klettasnös’ (= kneysi), nýnorska knoll(e) ‘klettur, höfði, bjargsnös’, danska knold ‘hnúður, æxli á tré; smástrákur’ og enska knoll ‘þúfa, hnjúkur’ (Ásgeir Bl. Magnússon, Íslensk orðsifjabók, 485). Nollur í Grýtubakkahreppi stendur á allháum klettakambi undir allbröttu fjalli örskammt frá sjó (Byggðir og bú Suður-Þingeyinga 1985, 58).

Líklegt er að bæjarnafnið Nollarsstaðir í Fellum í Norður-Múlasýslu, samkvæmt Fljótsdæla sögu (Íslensk fornrit XI:248), sé af sama uppruna. Nafnið er óþekkt nú, en á líklega við bæinn Hrafnsgerði (Hrappsgerði). Í örnefnaskrá í Örnefnastofnun sem Stefán Einarsson prófessor skráði eftir Hannesi Sigurðssyni (f. 1909), er nefndur Nollarshaugur, kringlótt hæð, yst á svonefndum Feta, en nú í túni nýbýlisins Teigabóls. Í Fljótsdæla sögu er maður sá sem bjó á Nollarsstöðum nefndur Nollar, en líklega er hann tilbúningur söguhöfundar. Sigurður Gunnarsson á Hallormsstað nefnir Nollarshaug í ritgerð sinni, Örnefni frá Jökulsá í Axarfirði austan að Skeiðará, og segir að hann sé „dys, ekki mikil ... og sér garðs merki umhverfis“ (Safn til sögu Íslands II:486 (1886)). Helgi Hallgrímsson hefur skrifað um Nollarshaug í greininni Fornhaugar og féstaðir í Fellum (Múlaþing 16:183-186 (1988)) þar sem hann segir að haugurinn sé „að líkindum gamalt heystæði, sem ef til vill var hlaðið á ofurlitlum melkolli, er þarna hefur verið” (185).

Þessi kringlótta hæð eða melkollur hefur að líkindum heitið Nollur, í eignarfalli Nollar, samanber beygingu bæjarnafnsins í Grýtubakkahreppi, til dæmis í Nollarvík. (Í örnefnaskrá er þó fjallið ofan við bæ nefnt Nollurfjall.) Nafnið Nollur hefur fengið viðaukann '-haugur' til nánari skýringar og þá orðið Nollarhaugur. Bærinn í sögunni hefur þá einnig verið nefndur eftir hæðinni, Nollarstaðir. Helgi Hallgrímsson segir réttilega í grein sinni að nollur sé sömu merkingar og hóll „og enn notað þannig í örnefnum á Suðurlandi“ (185), en ekki hefur það fengist staðfest.

Mynd:

• Mats: Íslandsmyndasafn © Mats Wibe Lund. (Sótt 20.7.2012).

---

Þetta svar hefur einnig birst sem pistill á vef Stofnunar Árna Magnússonar og er birt hér með góðfúslegu leyfi. ...