Sólin Sólin Rís 10:54 • sest 15:41 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 00:00 • Sest 00:00 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 08:02 • Síðdegis: 20:23 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 01:45 • Síðdegis: 14:25 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 10:54 • sest 15:41 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 00:00 • Sest 00:00 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 08:02 • Síðdegis: 20:23 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 01:45 • Síðdegis: 14:25 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Hvað þýðir lýsingarorðið 'ágætt' og hvernig er það notað?

Guðrún Kvaran

Árnastofnun - mynd í *Árnarstofnun
Upprunalega spurningin hljóðaði svona:

Mig langar að fá nákvæma skýringu á lýsingarorðinu ágætt og notkun þess, frá orðabókarskýringu til notkunar þess í daglegu tali. Oft þegar orðið er notað í daglegu tali er það svona mitt á milli á skalanum en svo er alltaf sagt ágætt er best... en er þá best best eða er ágætt enn betra en best, hvar á skalanum er það í rauninni samkvæmt orðabókaskilgreiningu.


Lýsingarorðið ágætur hefur fleiri en eina merkingu í nútímamáli samkvæmt þriðju útgáfu Íslenskrar orðabókar frá 2002. Það getur merkt 'prýðilegur, framúrskarandi', einnig 'þokkalegur, í góðu meðallagi' og að lokum 'frægur'. Þessi hefur þó ekki alltaf verið raunin. Í fornu máli var merkingin 'frábær, ljómandi góður'. Hún kemur fram í eldri orðabókum, til dæmis í orðabók Björns Halldórssonar frá 1814 þar sem merking er gefin á latínu 'celebris, memorabilis' og dönsku 'berømt, fortræffelig', það er 'frægur, prýðilegur, ljómandi góður'. Í Íslensk-danskri orðabók Sigfúsar Blöndal frá 1920–1924 er merkingin sögð 'udmærket', það er 'framúrskarandi' og 'berömt', það er 'frægur'. Í elstu útgáfu Íslenskrar orðabókar í ritstjórn Árna Böðvarssonar frá 1963 er merkingin sögð 'prýðilegur, frægur'. Sama er að segja um aðra útgáfu frá 1983. Þá er ekki komin inn merkingin 'þokkalegur, í góðu meðallagi'.

Skemmtilegir málshættir eru prentaðir í Safni af íslenzkum orðskviðum sem Guðmundur Jónsson tók saman og gefið var út 1830 (sjá Ritmálsskrá Orðabókar Háskólans):

Ekki er eitt svo ágætt, að ei megi verða annað slíkt.
Enginn er svo ágætr, að ei megi við hann jafnast.

Þarna er ágætur í jákvæðu merkingunni. Yngsta dæmið í Ritmálsskrá Orðabókarinnar er úr Íslenskri málfræði Kristjáns Árnasonar frá 1979, bls. 131. Þar stendur:

Sumum þykir enn gott að fá ágætt undir verkefni sitt í skóla, en hins vegar eru kokkar ekkert stoltir af því er sagt er um mat sem þeir búa til að hann sé ágætur. Betra hefði verið ef sagt hefði verið að hann væri frábær.

Í nútímamáli væri hægt að segja að bronsverðlaun væru ágætur árangur í merkingunni 'þokkalegur, í góðu meðallagi'. Í fornu máli væru gullverðlaunin hins vegar ágætur árangur eða 'frábær, ljómandi góður'.

Í kaflanum „Ýkjur, háð, úrdráttur“ fjallar Kristján um ýmis stílbrögð. Hann skrifar:

Oft gerist það, þegar stöðugt eru notuð sterkari orð en ástæða er til, að merking þeirra sljóvgast. Er þá stundum talað um að orðið hafi merkingarbreyting sem kallast ofhvörf. Dæmi um þetta er þróun nokkurra íslenskra orða sem tákna eitthvað gott. Til forna var það mikið hrós að segja að eitthvað væri sæmilegt (enda er þetta orð leitt af no. sómi), en nú er enginn upp með sér af slíkri einkunn.

Enn þykir verulega gott að fá ágætiseinkunn í skóla. Merkingu orðsins ágætur sem notandi er með í huga má oft ráða af tónfalli og fylgiorðum. Ef til dæmis er sagt: „Þetta er svo sem ágætt“ velkist enginn í vafa um að mælandi er ekki yfir sig ánægður.

Mynd:

Höfundur

Guðrún Kvaran

prófessor

Útgáfudagur

18.7.2014

Spyrjandi

Þorsteinn Harðarson

Tilvísun

Guðrún Kvaran. „Hvað þýðir lýsingarorðið 'ágætt' og hvernig er það notað?“ Vísindavefurinn, 18. júlí 2014, sótt 4. desember 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=67217.

Guðrún Kvaran. (2014, 18. júlí). Hvað þýðir lýsingarorðið 'ágætt' og hvernig er það notað? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=67217

Guðrún Kvaran. „Hvað þýðir lýsingarorðið 'ágætt' og hvernig er það notað?“ Vísindavefurinn. 18. júl. 2014. Vefsíða. 4. des. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=67217>.

Chicago | APA | MLA

Senda grein til vinar

=

Hvað þýðir lýsingarorðið 'ágætt' og hvernig er það notað?
Upprunalega spurningin hljóðaði svona:

Mig langar að fá nákvæma skýringu á lýsingarorðinu ágætt og notkun þess, frá orðabókarskýringu til notkunar þess í daglegu tali. Oft þegar orðið er notað í daglegu tali er það svona mitt á milli á skalanum en svo er alltaf sagt ágætt er best... en er þá best best eða er ágætt enn betra en best, hvar á skalanum er það í rauninni samkvæmt orðabókaskilgreiningu.


Lýsingarorðið ágætur hefur fleiri en eina merkingu í nútímamáli samkvæmt þriðju útgáfu Íslenskrar orðabókar frá 2002. Það getur merkt 'prýðilegur, framúrskarandi', einnig 'þokkalegur, í góðu meðallagi' og að lokum 'frægur'. Þessi hefur þó ekki alltaf verið raunin. Í fornu máli var merkingin 'frábær, ljómandi góður'. Hún kemur fram í eldri orðabókum, til dæmis í orðabók Björns Halldórssonar frá 1814 þar sem merking er gefin á latínu 'celebris, memorabilis' og dönsku 'berømt, fortræffelig', það er 'frægur, prýðilegur, ljómandi góður'. Í Íslensk-danskri orðabók Sigfúsar Blöndal frá 1920–1924 er merkingin sögð 'udmærket', það er 'framúrskarandi' og 'berömt', það er 'frægur'. Í elstu útgáfu Íslenskrar orðabókar í ritstjórn Árna Böðvarssonar frá 1963 er merkingin sögð 'prýðilegur, frægur'. Sama er að segja um aðra útgáfu frá 1983. Þá er ekki komin inn merkingin 'þokkalegur, í góðu meðallagi'.

Skemmtilegir málshættir eru prentaðir í Safni af íslenzkum orðskviðum sem Guðmundur Jónsson tók saman og gefið var út 1830 (sjá Ritmálsskrá Orðabókar Háskólans):

Ekki er eitt svo ágætt, að ei megi verða annað slíkt.
Enginn er svo ágætr, að ei megi við hann jafnast.

Þarna er ágætur í jákvæðu merkingunni. Yngsta dæmið í Ritmálsskrá Orðabókarinnar er úr Íslenskri málfræði Kristjáns Árnasonar frá 1979, bls. 131. Þar stendur:

Sumum þykir enn gott að fá ágætt undir verkefni sitt í skóla, en hins vegar eru kokkar ekkert stoltir af því er sagt er um mat sem þeir búa til að hann sé ágætur. Betra hefði verið ef sagt hefði verið að hann væri frábær.

Í nútímamáli væri hægt að segja að bronsverðlaun væru ágætur árangur í merkingunni 'þokkalegur, í góðu meðallagi'. Í fornu máli væru gullverðlaunin hins vegar ágætur árangur eða 'frábær, ljómandi góður'.

Í kaflanum „Ýkjur, háð, úrdráttur“ fjallar Kristján um ýmis stílbrögð. Hann skrifar:

Oft gerist það, þegar stöðugt eru notuð sterkari orð en ástæða er til, að merking þeirra sljóvgast. Er þá stundum talað um að orðið hafi merkingarbreyting sem kallast ofhvörf. Dæmi um þetta er þróun nokkurra íslenskra orða sem tákna eitthvað gott. Til forna var það mikið hrós að segja að eitthvað væri sæmilegt (enda er þetta orð leitt af no. sómi), en nú er enginn upp með sér af slíkri einkunn.

Enn þykir verulega gott að fá ágætiseinkunn í skóla. Merkingu orðsins ágætur sem notandi er með í huga má oft ráða af tónfalli og fylgiorðum. Ef til dæmis er sagt: „Þetta er svo sem ágætt“ velkist enginn í vafa um að mælandi er ekki yfir sig ánægður.

Mynd:

...