Sólin Sólin Rís 08:52 • sest 17:30 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 00:00 • Sest 00:00 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 08:39 • Síðdegis: 20:57 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 02:23 • Síðdegis: 14:59 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 08:52 • sest 17:30 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 00:00 • Sest 00:00 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 08:39 • Síðdegis: 20:57 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 02:23 • Síðdegis: 14:59 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=
Forsíða Heilbrigðisvísindi Næringarfræði Er mjólk krabbameinsvaldandi? Á það sérstaklega við um tiltekin efni í mjólk?

Flokkun:

28.2.2008
Heilbrigðisvísindi Næringarfræði

Er mjólk krabbameinsvaldandi? Á það sérstaklega við um tiltekin efni í mjólk?

Jóhanna Eyrún Torfadóttir

Fyrst er rétt að gefa stutt svar við spurningunni: Það er aldrei einn orsakavaldur í krabbameinsmyndun, alltaf er um samspil margra þátta að ræða. Venja er að tala um tvo aðalþætti; umhverfi og erfðir. Mataræði telst til umhverfisþáttarins.

Til þess að svara þessum spurningum er hér stuðst við skýrslu frá Alþjóðakrabbameinssjóðnum og Bandarísku krabbameinsrannsóknarstofnuninni. Skýrslan heitir: “Fæða, næring, hreyfing og tálmun krabbameins: Sjónarhorn heildarinnar" (Food, Nutrition, Physical Activity, and the Prevention of Cancer: a Global Perspective) og hana má nálgast hér.

Skýrslan kom út árið 2007 og þar er fjallað um allar viðurkenndar vísindarannsóknir á krabbameini og mataræði sem gefnar hafa verið út fram til ársins 2005. Stór hópur fræðimanna um allan heim kom að gerð skýrslunnar, en hún var fimm ár í vinnslu. Skýrslan virðist því vera einhver besta heimildin um heildarviðhorf sem völ er á.

Þegar fjallað er um mjólk, mjólkurafurðir og krabbamein í fyrrnefndri skýrslu þá er niðurstöðum rannsóknanna skipt í fjóra flokka. Það er gert með því að fara yfir margar rannsóknir og draga svo saman niðurstöður þeirra og setja í ákveðinn flokk. Þannig er flokkað hversu sterk og áreiðanleg gögnin eru um tengsl viðkomandi matvæla og krabbameins.

Flokkarnir eru eftirfarandi:

  1. Sannfærandi (e. convincing)

  2. Líkleg eða sennileg (e. probable)

  3. Takmörkuð – gefur vísbendingu (e. limited-suggestive)

  4. Veruleg áhrif á áhættu talin ólíkleg (e. substantial effect on risk unlikely)
Nánar er hægt að fræðast um aðferðafræðina við flokkun á vísindagreinum á heimasíðu skýrslunnar.

Mjólk og mjólkurafurðir eru bæði talin hafa verndandi áhrif gegn krabbameini og vera áhættuþáttur. Mjólk er talin verndandi gegn krabbameini í ristli og endaþarmi og niðurstöður rannsókna flokkaðar sem líklegar (flokkur 2). Einnig er talið að rannsóknir gefi vísbendingu um að mjólk sé verndandi gegn krabbameini í þvagblöðru (flokkur 3).

Kalkríkt mataræði er talið auka líkur á krabbameini í blöðruhálskirtli og niðurstöður eru flokkaðar sem líklegar (flokkur 2). Þar er bæði um að ræða matvæli sem eru náttúrulega rík af kalki eins og mjólk og mjólkurafurðir en einnig kalkbætt matvæli. Hér virðast niðurstöður eiga við um kalkneyslu sem er um 1500 mg á dag eða meiri, en það samsvarar að minnsta kosti sex og hálfu mjólkurglasi. Það skal þó tekið fram að vísbendingin er ekki sterk þegar skoðuð er hlutfallsleg áhætta, það er líkurnar aukast ekki mikið við mikla neyslu á kalkríkum matvælum.

Ein skýring á því hvers vegna kalkrík matvæli eru talin líkleg til að auka líkur á krabbameini í blöðruhálskirtli er sú að mikil kalkneysla hefur neikvæð áhrif á efnaskipti D-vítamíns í líkamanum. D-vítamín er einmitt talið verndandi gegn krabbameinsmyndun.

Ostneysla gefur vísbendingu um aukna hættu á krabbameini í ristli og endaþarmi (flokkur 3). Skýringin á þessu er ekki kunn en talið er að mettuð fita í ostum geti haft áhrif á bólguvaldandi efnaþætti í líkamanum sem eiga þátt í krabbameinsmyndun. En tekið skal fram að niðurstöður um þetta eru misvísandi.

Eins og er, er ekki hægt að benda á eitthvert efnasamband í mjólk sem sé beinlínis krabbameinsvaldandi.

Að lokum er rétt að ítreka að meginreglan í mataræði og lífsstíl er hófsemi. Eins og vitneskja okkar er í dag þá er best að borða fjölbreytt og hóflega úr öllum fæðuflokkunum, hreyfa sig reglulega og reyna að vera í kjörþyngd. Einnig er mikilvægt að fá nóg af D-vítamíni og því nauðsynlegt að kynna sér helstu uppsprettur D-vítamíns í matvælum.

Opinberar ráðleggingar um mataræði er að finna hjá Lýðheilsustöð.

Frekara lesefni á Vísindavefnum:

Mynd:

Sigrún Eiríksdóttir spurði spurningarinnar:
Hvert er heitið á efnasambandinu í mjólk sem talið er að geti valdið krabbameini?

Höfundur

Jóhanna Eyrún Torfadóttir

næringarfræðingur og doktorsnemi í lýðheilsuvísindum við HÍ

Útgáfudagur

28.2.2008

Síðast uppfært

17.5.2022

Spyrjandi

Jón Marinó Birgisson
Sigrún Eiríksdóttir

Efnisorð

Tilvísun

Jóhanna Eyrún Torfadóttir. „Er mjólk krabbameinsvaldandi? Á það sérstaklega við um tiltekin efni í mjólk?“ Vísindavefurinn, 28. febrúar 2008, sótt 26. október 2025, https://visindavefur.is/svar.php?id=7109.

Jóhanna Eyrún Torfadóttir. (2008, 28. febrúar). Er mjólk krabbameinsvaldandi? Á það sérstaklega við um tiltekin efni í mjólk? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=7109

Jóhanna Eyrún Torfadóttir. „Er mjólk krabbameinsvaldandi? Á það sérstaklega við um tiltekin efni í mjólk?“ Vísindavefurinn. 28. feb. 2008. Vefsíða. 26. okt. 2025. <https://visindavefur.is/svar.php?id=7109>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki

Senda grein til vinar

=

Er mjólk krabbameinsvaldandi? Á það sérstaklega við um tiltekin efni í mjólk?
Fyrst er rétt að gefa stutt svar við spurningunni: Það er aldrei einn orsakavaldur í krabbameinsmyndun, alltaf er um samspil margra þátta að ræða. Venja er að tala um tvo aðalþætti; umhverfi og erfðir. Mataræði telst til umhverfisþáttarins.

Til þess að svara þessum spurningum er hér stuðst við skýrslu frá Alþjóðakrabbameinssjóðnum og Bandarísku krabbameinsrannsóknarstofnuninni. Skýrslan heitir: “Fæða, næring, hreyfing og tálmun krabbameins: Sjónarhorn heildarinnar" (Food, Nutrition, Physical Activity, and the Prevention of Cancer: a Global Perspective) og hana má nálgast hér.

Skýrslan kom út árið 2007 og þar er fjallað um allar viðurkenndar vísindarannsóknir á krabbameini og mataræði sem gefnar hafa verið út fram til ársins 2005. Stór hópur fræðimanna um allan heim kom að gerð skýrslunnar, en hún var fimm ár í vinnslu. Skýrslan virðist því vera einhver besta heimildin um heildarviðhorf sem völ er á.

Þegar fjallað er um mjólk, mjólkurafurðir og krabbamein í fyrrnefndri skýrslu þá er niðurstöðum rannsóknanna skipt í fjóra flokka. Það er gert með því að fara yfir margar rannsóknir og draga svo saman niðurstöður þeirra og setja í ákveðinn flokk. Þannig er flokkað hversu sterk og áreiðanleg gögnin eru um tengsl viðkomandi matvæla og krabbameins.

Flokkarnir eru eftirfarandi:

  1. Sannfærandi (e. convincing)

  2. Líkleg eða sennileg (e. probable)

  3. Takmörkuð – gefur vísbendingu (e. limited-suggestive)

  4. Veruleg áhrif á áhættu talin ólíkleg (e. substantial effect on risk unlikely)
Nánar er hægt að fræðast um aðferðafræðina við flokkun á vísindagreinum á heimasíðu skýrslunnar.

Mjólk og mjólkurafurðir eru bæði talin hafa verndandi áhrif gegn krabbameini og vera áhættuþáttur. Mjólk er talin verndandi gegn krabbameini í ristli og endaþarmi og niðurstöður rannsókna flokkaðar sem líklegar (flokkur 2). Einnig er talið að rannsóknir gefi vísbendingu um að mjólk sé verndandi gegn krabbameini í þvagblöðru (flokkur 3).

Kalkríkt mataræði er talið auka líkur á krabbameini í blöðruhálskirtli og niðurstöður eru flokkaðar sem líklegar (flokkur 2). Þar er bæði um að ræða matvæli sem eru náttúrulega rík af kalki eins og mjólk og mjólkurafurðir en einnig kalkbætt matvæli. Hér virðast niðurstöður eiga við um kalkneyslu sem er um 1500 mg á dag eða meiri, en það samsvarar að minnsta kosti sex og hálfu mjólkurglasi. Það skal þó tekið fram að vísbendingin er ekki sterk þegar skoðuð er hlutfallsleg áhætta, það er líkurnar aukast ekki mikið við mikla neyslu á kalkríkum matvælum.

Ein skýring á því hvers vegna kalkrík matvæli eru talin líkleg til að auka líkur á krabbameini í blöðruhálskirtli er sú að mikil kalkneysla hefur neikvæð áhrif á efnaskipti D-vítamíns í líkamanum. D-vítamín er einmitt talið verndandi gegn krabbameinsmyndun.

Ostneysla gefur vísbendingu um aukna hættu á krabbameini í ristli og endaþarmi (flokkur 3). Skýringin á þessu er ekki kunn en talið er að mettuð fita í ostum geti haft áhrif á bólguvaldandi efnaþætti í líkamanum sem eiga þátt í krabbameinsmyndun. En tekið skal fram að niðurstöður um þetta eru misvísandi.

Eins og er, er ekki hægt að benda á eitthvert efnasamband í mjólk sem sé beinlínis krabbameinsvaldandi.

Að lokum er rétt að ítreka að meginreglan í mataræði og lífsstíl er hófsemi. Eins og vitneskja okkar er í dag þá er best að borða fjölbreytt og hóflega úr öllum fæðuflokkunum, hreyfa sig reglulega og reyna að vera í kjörþyngd. Einnig er mikilvægt að fá nóg af D-vítamíni og því nauðsynlegt að kynna sér helstu uppsprettur D-vítamíns í matvælum.

Opinberar ráðleggingar um mataræði er að finna hjá Lýðheilsustöð.

Frekara lesefni á Vísindavefnum:

Mynd:

Sigrún Eiríksdóttir spurði spurningarinnar:
Hvert er heitið á efnasambandinu í mjólk sem talið er að geti valdið krabbameini?
...