Á mínum vinnustað er ekki eining um hvað sé ull og hvað sé lopi, getið þið greitt úr þessu?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Á mínum vinnustað er ekki eining um hvað sé ull og hvað sé lopi, getið þið greitt úr þessu?
Öll spurningin hljóðaði svona:

Komið þið sæl. Á mínum vinnustað er alls ekki eining um hvað sé skilgreint sem ull og hvað sé skilgreint sem lopi. Er öll ull lopi eða er allur lopi ull? Er til dæmis til merinó-lopi úr merinó-ull? Kv. Óli Már.

Í stuttu máli er má segja að allur lopi sé ull en öll ull er ekki lopi.

Hráefnið ull er reyfið á kindinni og er þá líka talað um ullarreyfi. Íslenska ullin skiptist í tog (löng og sterkt hár) og þel (stutt og hrokkin) en önnur sauðfjárkyn hafa aðra samsetningu ullar. Til dæmis er merinó-ull nær eingöngu þel.

Lopi er aftur á móti eitthvað sem búið er að vinna úr ullinni. Orðið lopi á uppruna sinn í handverkinu (áður en vélar komu til) og er komið af sögninni að „lyppa“. Það að lyppa felst í því að teygja handkembda ull beint úr kömbunum jafnt og þétt á milli fingra og inn í lófann. Þannig urðu til svonefndar lyppur eða loparæmur sem tryggðu að spunabandið varð jafnara og hélst betur saman við spunann á halasnældu eða rokk. Þegar spunavélar tóku við færðist nafnið lopi yfir á hliðstætt stig í spunaferlinu og varð að heiti yfir snúðulausar samhangandi lengjur eða strengi.

Í mjög grófum dráttum þá er ferlið þannig að ullin er þvegin og kembd og er kemban sambland af tog- og þelhárum. Kembunni er skipt niður í lopastrengi sem undnir eru upp í plötur (allt gert í vélum) og er það undirbúningur fyrir spuna. Lopaplötunum er síðan komið fyrir í spunavélum og svo er spunnið úr þeim band. Þannig má segja að lopinn sjálfur sé ekki fullunnin afurð heldur á vinnslustiginu frá kembingu til spuna.

Hér áður fyrr þegar ullarvinnslan var öll í höndum voru tog- og þelhárin aðskilin en í vélum var það ekki hægt og því þurfti að blanda þeim og þannig varð til þessi lopi sem hægt er að prjóna úr (tog og þel). Með lagni íslenskra prjónakvenna og einfaldri prjóntækni hefur verið mögulegt að handprjóna beint úr óspunnum lopastrengjum; tvö-, þre- eða fjórföldum. Íslenska ullin hefur sérstöðu hvað þetta varðar.

Nánar má fræðast um íslensku ullina í bókinni Íslenska lopapeysan. Uppruni, saga og hönnun eftir Ásdísi Jóelsdóttur. Bókin kom út hjá Háskólaútgáfunni 2017 og er byggð á víðtækri rannsókn á rituðum heimildum og ljósmyndum auk fjölda viðtala.

Myndir:

• Emilía Dagný Sveinbjörnsdóttir.
• Islandpullover 004.jpg. Höfundur myndar: Freimut Bahlo. Birt undir CC BY-SA 2.5 leyfi. (Sótt 27.1.2020).

...