Hvernig myndaðist Mið-Atlantshafshryggurinn?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvernig myndaðist Mið-Atlantshafshryggurinn?
Mið-Atlantshafshryggurinn myndaðist við það að risameginlandið Pangæa klofnaði, Norður- og Suður-Ameríka skildust frá Evrasíu og Afríku. Þetta var flókið ferli sem hófst á júra-tímabilinu, fyrir um 170 milljónum ára. Þegar skorpufleka rekur í sundur, myndast hafsbotn á milli — (Ísland er undantekning, „hafsbotn ofansjávar“ vegna þess að möttulstrókur lyftir skorpunni staðbundið) — og sama gerðist þegar Pangæa klofnaði.

Á myndinni má sjá aldur hinna ýmsu hluta skorpunnar undir Atlantshafi og út frá því rekja myndunarsögu hennar. Elst (fjólublátt, um 170 m.á.) er skorpan við NV-strönd Afríku og austurströnd Bandaríkjanna — fyrst klofnaði N-Ameríka frá NV-Afríku; næst opnaðist haf úr suðri milli S-Ameríku og Afríku (blátt-ljósblátt-grænt, um 130 m.á. syðst, 90 m.á. nyrst), og í framhaldi af því lengdist Atlantshaf til norðurs, fyrst þegar Labradorhaf og Davissund klufu Grænland frá meginlandi N-Ameríku (70 m.á.) og síðan þegar N-Ameríkuflekann tók að reka frá NV-Evrasíuflekanum fyrir 60 m.á.

Þegar 40 km þykkur meginlandsfleki klofnar veldur þrýstiléttir í heitum jarðmöttlinum fyrir neðan því að möttulefnið bráðnar að hluta og basaltbráð myndast sem fyllir upp bilið milli flekanna tveggja með hafsbotnsskorpu. Í framhaldinu, eftir því sem bilið milli meginlandanna vex, veldur gliðnun hafsbotnsskorpunnar sjálfrar bráðnun sem yfirleitt nægir til að mynda um 7 km þykka basaltskorpu. Hin nýmyndaða skorpa er um 1200°C heit og möttullinn undir ennþá heitari, en með tímanum kólnar bergið ofan frá og dregst saman — því eldri sem skorpan er, þeim mun dýpri er sjórinn yfir henni. Kólnunin og dýpkunin er hröðust næst eldvirka svæðinu en hægist á henni eftir því sem fjær dregur — þess vegna er réttmætt að kalla fyrirbærið „hrygg“.

Þess má að lokum geta að hryggur í miðju norðanverðu Atlantshafi „fannst“ fyrst upp úr 1850 þegar verið var að undirbúa lagningu fyrsta sæstrengsins yfir Atlantshaf, frá Írlandi til Nýfundnalands, og árið 1872 var ljóst orðið að hryggur lægi eftir miðju Atlantshafi frá norðri til suðurs — hann telst nú vera 16.000 km langur. Á 6. áratug síðustu aldar voru hafsbotnar jarðar kortlagðir og þá kom í ljós að Atlantshafshryggurinn er hluti af 40.000 km löngu hryggjakerfi sem liggur um öll höf. Og 1964 kom botnskriðskenningin fram: að hafsbotnarnir gliðni um miðhafshryggina (sjá um botnskriðskenninguna í svari sama höfundar við spurningunni Hvað er átt við með landrekskenningunni og hver eru rökin fyrir henni?).

Mynd:

• Age of oceanic lithosphere.png - Wikimedia Commons. Birt undir Creative Commons Attribution 3.0 Unported leyfi. (Sótt 1.12.2020).

...