Hvers vegna var farið að nota ritháttinn „söngur“ í stað „saungur“?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvers vegna var farið að nota ritháttinn „söngur“ í stað „saungur“?
Í heild hljóðaði spurningin svona:

Hvers vegna var farið að nota ritháttinn „söngur“ í stað „saungur“ eins og sést oft í blöðum frá byrjun 20. aldar? Sama á við „öngull“ sbr. „Aungulsstaðir“ eða „Aungulsstaðahreppur“ sem nú er ritað „Öngulsstaðir“.

Segja má að ritháttur sá sem við eigum að venjast hafi fest með bók Halldórs Kr. Friðrikssonar, kennara í Lærða skólanum í um hálfa öld (1848–1895). Hann gaf út nokkrar bækur er varða íslenskt mál, þeirra á meðal Íslenzkar rjettritunarreglur 1859, og hafði mikil áhrif á sínum tíma. Hann skrifaði í bókina eftirfarandi kafla um þann þátt réttritunar sem spurt er um, það er um -ng- (bls. 138):

Í öllum ósamsettum orðum skal rita granna stafi á undan nk og ng, það er: a (eigi á), ö (eigi au), e (eigi ei), i (eigi í), u (eigi ú), y (eigi ý), og er óþarfi, að telja hjer upp sannanir fyrir því, að fornmenn hafi svo að kveðið; það er nógsamlega og ljóslega gjört í Frump. 8–11; enda eru og enn leifar þessa framburðar fyrir vestan land.

Með Frump. á hann við rit Konráðs Gíslasonar Um Frum-parta íslenzkrar túngu í fornöld sem gefin var út í Kaupmannahöfn 1846. Halldór heldur áfram:

Þó skal þess getið, að hljóðbreyting hinna fláu stafanna, sú sem nú er höfð, á undan nk og ng er gagnstæð öllum þeim reglum er hljóðvörp fara eptir í íslenzku í öðrum orðmyndum, og því gagnstæð eðli málsins; og úr því þar að auki leifar hinna grönnu hljóðanna enn eru til, og þau hljóðin miklu fegri, virðist ekki áhorfsmál, að rita ank, önk, enk, ink, unk, yng, en eigi ánk, aunk, eink, ínk, únk, ýnk; ang, öng, eng, ing, ung, yng, en eigi áng, aung, eing, íng, úng, ýng […]. (Með fláu stöfunum á Halldór við breið sérhljóð.)

Halldór hafði mikil áhrif á sínum tíma. Sagt er að hann hafi á sínum kennaraferli kennt öllum menntamönnum landsins nema einum og sú stafsetning sem hann boðaði í bók sinni varð viðtekin.

Heimildir og mynd:

• Halldór Kr. Friðriksson. 1859. Íslenzkar rjettritunarreglur. Reykjavík.
• Konráð Gíslason. 1846. Um Frum-parta íslenzkrar túngu í fornöld. Kaupmannahöfn.
• Yfirlitsmynd: File:LP voor Anita Kerr Singers , Apollohotel, Amsterdam. Singers zingen, Bestanddeelnr 923-8737.jpg - Wikimedia Commons. (Sótt 13.11.2025).

...