Í hverju er gagnsemi háskólamenntunar fyrir samfélagið fólgin?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Í hverju er gagnsemi háskólamenntunar fyrir samfélagið fólgin?
Þegar rætt er um gagnsemi háskólamenntunar er langoftast bent á að hún sé áhrifaríkasti þátturinn í að auka hagvöxt, nýsköpun og samkeppnishæfni þjóða. Þetta fellur vel að ríkjandi gildismati og samfélagssýn og þjónar því vel sem rök fyrir að veita skuli auknu fjármagni til háskóla. Þetta er mikilvæg röksemd, en hún er takmörkuð. Frá þessu sjónarmiði er gagnsemi metin út frá afköstum og arðsemi og æðri menntun séð sem eldsneyti fyrir efnahagslífið og vinnumarkaðinn. Einkum er þá horft á þær greinar raunvísinda, tækni og verkfræði sem samrýmast best þessum gagnsemisviðmiðum, samanber nýlega áherslu á svonefndar STEM-greinar. Höfðað er til nemenda á þeim nótum að gagnsemi háskólamenntunar sé fólgin í því að hún sé ávísun á vellaunuð og spennandi störf.

Þetta er takmörkuð sýn á gagnsemi menntunar fyrir samfélagið því að gefið er í skyn að hún felist einkum í tæknilegri færni eða starfskunnáttu sem knýi áfram hjól atvinnulífsins. Þá er ekki hugað að þeirri færni sem háskólamenntað fólk þarf að búa yfir til að meta það á gagnrýninn hátt í hvaða skyni tækniþekkingin og starfskunnáttan er notuð. Þar kemur til hæfni til að leggja mat á röksemdir og rökræða ágreiningsmál um gildi og markmið. Mikilvægt er að muna að samfélagið er samsett úr fleiri sviðum en hinu efnahagslega og ber þá sérstaklega að nefna svið menningar og stjórnmála. Gagnsemi háskólamenntunar fyrir samfélagið felst í því að efla færni manna á öllum þessum sviðum. Menningarlegt hlutverk háskólamenntunar er næsta ljóst, því að glíma við fræðileg viðfangefni eykur menningarleg gæði, dýpkar skilning okkar á veruleikanum og skerpir sjálfsskilning.

Samtíminn einkennist af menningarlegum breytingum sem grafa skipulega undan forsendum lýðræðis, stórauknum möguleikum til að ráðskast með upplýsingar og borgarana. Til að gagnast samfélaginu þurfa háskólar að gangast betur við pólitísku hlutverki sínu og framfylgja því ákvæði í lögum um háskóla að búa nemendur undir ábyrga þátttöku í lýðræðissamfélagi (lög nr. 63/2006, 2. gr.). Þetta kallar á að háskólar rækti borgaravitund með nemendum, þjálfi færni til að greina þau öfl sem ógna lýðræðissamfélaginu og veita þeim viðnám. Páll Skúlason, fyrrverandi háskólarektor sagði að háskóli sé „eina stofnunin í samfélaginu sem hefur það yfirlýsta markmið að ala á gagnrýnisanda og ráðast gegn firrum og fordómum, bábiljum og blekkingum“ (Pælingar, 1987, bls 306). Gagnsemi háskólamenntunar er ekki síst fólgin í því að nemendur tileinki sér slíkan gagnrýnisanda og finni honum málefnalegan farveg bæði á ólíkum starfssviðum og í þeim stofnunum sem bera uppi lýðræðissamfélagið.

Ég ræði þetta efni ítarlega í: Vilhjálmur Árnason, „Lýðræðishlutverk háskóla og áskoranir samtímans“. Netla. Sérrit til heiðurs Jóni Torfa Jónassyni. Vefrit birt 12.11.2022: https://netla.hi.is/serrit/2022/heidurs_jon_torfa/14.pdf

Í greininni er heimildaskrá með ábendingum um frekara lesefni.

Mynd:

• Stjórnarráðið. (Sótt 18.06.2024).

...