Hvort er Reykjavík eða Nuuk nyrsta höfuðborg heims?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvort er Reykjavík eða Nuuk nyrsta höfuðborg heims?
Í heild hljóðaði spurningin svona:

Góðan dag. Hér á kaffistofunni hafa skapast djúpar rökræður um það hvaða höfuðborg liggi nyrst. Ég (Tómas) vil meina að það sé Reykjavík en hann Þorgeir vinur minn vill meina að það sé Nuuk. Nú þurfum við að fá þetta á hreint. Þegar talað er um höfuðborg.

Svarið við spurningunni felst í því hvaða skilning við leggjum í hugtakið höfuðborg.

Borgir eru ekki einn punktur á korti heldur hafa þær flatarmál. Þegar staðsetning borga er gefin upp er vaninn hins vegar sá að miða við eina tiltekna staðsetningu. Oft er um að ræða stað í eða við miðbæ viðkomandi borgar. Vissulega er líka hægt að nota annan útgangspunkt, til dæmis landfræðilega miðju. Það getur hins vegar skapað ósamræmi ef borgir breiða úr sér eða stækka, til að mynda við sameiningu sveitarfélaga. Gott dæmi um það er þegar Kjalarnes varð hluti af Reykjavík. Þó að flatarmál Reykjavíkur hafi breyst við sameininguna og landfræðileg miðja færst til, var engin ástæða til að hrófla við uppgefinni staðsetningu Reykjavíkur í heimildum.

Við gerð þessa svars er staðarákvörðun borganna tveggja þess vegna miðuð við almennar upplýsingar sem víða er að finna, bæði á netinu og í bókum. Sú staðarákvörðun er nálægt miðbæ borganna. Í þessum efnum er einfaldlega réttast að fylgja þeim hefðum og venjum sem eiga við.

Eins og sjá má á kortinu hér fyrir neðan eru bæði Reykjavík og Nuuk norðan við 64. breiddargráðu. Nuuk er á um það bil 64°11 N (um 64.18 ef notaðar eru desimal gráður (DD)^[1] en Reykjavík telst vera á um það bil 64°08' N (um 64.15 (DD)). Nuuk er því örlítið norðar en Reykjavík og þar með nyrsta höfuðborg í heimi.

Ef leitað er á netinu eða spjallmenni á borð við ChatGPT notuð til þess að skera úr um þetta deilumál, má vera að þar komi fram að Reykjavík sé rétta svarið. Rökin fyrir því eru þá þau að Reykjavík sé nyrsta höfuðborg sjálfstæðs ríkis. Það á ekki við um Nuuk þar sem Grænland er hluti af konungsríkinu Danmörku. Ef hugtakið höfuðborg er þess vegna aðeins látið ná til borga sem eru höfuðstaðir sjálfstæðra ríkja má álykta að Reykjavík sé nyrst allra höfuðborga.

Hins vegar er alltaf vísað til Nuuk sem höfuðborgar Grænlands, óháð sambandinu við Danmörku. Í Nuuk er aðsetur grænlensku heimastjórnarinnar og þingsins, þar er miðstöð stjórnsýslu, menningar- og efnahagslífs á Grænlandi, auk þess sem hún er stærsta byggð landsins. Þess vegna má með réttu segja að svarið við spurningunni sé Nuuk.

Fyrir utan Nuuk og Reykjavík er Helsinki í Finnlandi eina höfuðborgin sem er norðan við 60. breiddarbaug eða á 60°10' N. Næstu höfuðborgir þar á eftir eru Osló á 59°54' N og Tallinn á 59°26' N.

Benda má áhugasömum lesendum á svar við spurningunni Hvort er Punta Arenas í Chile eða Dunedin á Nýja-Sjálandi syðsta borg í heimi? en þar er stutt umfjöllun um nyrstu byggðir jarðar rétt eins og þær syðstu.

Tilvísun:

1. ^ DD stendur fyrir desimal gráður en þá er staðsetning gefin upp í tugabrotum í stað þess að nota gráður, mínútur og sekúndur. Mörg kerfi og forrit vinna með þessa framsetningu. Í þessu svari er valið að nota ekki marga aukastafi þar sem þeir skipta ekki máli fyrir svarið í heild.

Heimildir og myndir:

• Latitude. https://latitude.to
• Geodatos. https://www.geodatos.net/en
• Find you GPS Coordinates. https://www.longitude-latitude-maps.com/
• Norrænt samstarf. Staðreyndir um Grænland. https://www.norden.org/is/information/stadreyndir-um-graenland.
• Nuuk. Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Nuuk
• Nuuk, Vestgronland. (Sótt 29.10.2025).
• Kort: Google Earth. https://earth.google.com

Ritstjórn Vísindavefsins þakkar Gylfa Magnússyni fyrir gagnlegar umræður um efnið....