Hvenær er skerpla og af hverju ber mánuðurinn það nafn?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvenær er skerpla og af hverju ber mánuðurinn það nafn?
Skerpla er nafn á öðrum mánuði í sumri. Hún tekur við af hörpu og hefst laugardaginn í 5. viku sumars, milli 19. og 25. maí.

Nafnið er ekki mjög gamalt. Það er fyrst á 17. öld að það kemur fram en í eldri rímtölum er mánuðurinn nefndur eggtíð og stekktíð. Það nafn kemur fyrir þegar í Skáldskaparmálum Snorra-Eddu þar sem greint er frá heitum stundanna. Þar segir um skiptingu ársins (1949:239):

Frá jafndægri er haust, til þess er sól sezt í eykðarstað. Þá er vetr til jafndægris. Þá er vár til fardaga. Þá er sumar til jafndægris. Haustmánuðr heitir inn næsti fyrir vetr, fyrstr í vetri heitir gormánuðr, þá er frermánuðr, þá er hrútmánuðr, þá er þorri, þá gói, þá einmánuðr, þá gaukmánuðr ok sáðtíð, þá eggtíð ok stekktíð, þá er sólmánuðr ok selmánuðr, þá eru heyannir, þá er kornskurðarmánuðr.

Gjarnan er vísað í þá séra Odd Oddsson á Reynivöllum og séra Þórð Sveinsson um að nefna annan mánuð í sumri skerplu, en þeir voru báðir uppi á 17. öld. Í ritmálssafni Orðabókarinnar er heimild tekin upp úr riti Páls lögmanns Vídalín, Skýríngar yfir fornyrði lögbókar. Þar nefnir hann einmitt séra Odd sem heimild. Í greininni Misseristalið og skipting þess eftir Þorkel Þorkelsson (Skírnir 1928:141) eru þessir prestar báðir nefndir sem heimildir um nafnið (dæmin eru tekin úr ritmálssafni Orðabókar Háskólans):

• Annar mánuður sumars kemur laugardag; hann heitir í Eddu eggtíð og stekktíð; [ [...]] þennan nefnir séra Oddur skerplu, og nokkrir fleiri kalla svo.
• tveir hinir síðarnefndu [þ.e. sr. Oddur Oddsson á Reynivöllum og sr. Þórður Sveinsson] kalla næsta mánuð [þ.e. eftir Hörpu] Skerplu.

Ásgeir Blöndal Magnússon (1989:841) telur að skerpla sé vísast skylt lýsingarorðinu skarpur 'beittur, hvass, harður, skorpinn ...' og nafnorðinu skerpa sem skylt er nýnorska orðinu skjerpe 'hrjóstur, jarðþurrkur', færeyska orðinu skerpa 'vindþurrkað kjöt' og orðinu skärpa 'þurrt, ófrjótt land' í sænskum mállýskum. Skerpla vísar þá líklegast til lítils gróðurs að vori.

Heimildir og mynd:

• Ritmálsskrá OH.
• Ásgeir Blöndal Magnússon. 1989. Íslensk orðsifjabók. Orðabók Háskólans, Reykjavík.
• Edda Snorra Sturlusonar. 1949. Guðni Jónsson bjó til prentunar. íslendingasagnaútgáfan, Reykjavík.
• Þorkell Þorkelsson. 1928. Misseristalið og tildrög þess. Skírnir, 102 ár, 124-144.
• Mynd: blog.is - Erling Ólafsson. Sótt 23. 5. 2012.

---

Þetta svar hefur einnig birst sem pistill á vef Stofnunar Árna Magnússonar og er birt hér með góðfúslegu leyfi....