Hvernig myndast sjávarrof við Ísland?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvernig myndast sjávarrof við Ísland?

...

því hafgang þann ei hefta veður blíð

sem voldug reisir Rán á Eyjasandi,

þar sem hún heyir heimsins langa stríð.

Þannig lýsir Jónas Hallgrímsson sjávaröldunni sem sífellt nagar landið. Því hafaldan er alltaf að, þó að mest muni um öldugang í stórviðrum.

Um það efni lærðu jarðfræðingar merka lexíu í Surtseyjargosinu 1963-67. Þá hafði hraun runnið úr gígnum frá apríl 1964 og myndað dyngjulaga hraun um suðvestur-, suður- og suðausturströnd eyjarinnar sem hallaði jafnt frá sjávarmáli og upp að gígnum. Síðla vetrar 1965 gerði vikulangt stórviðri af suðaustan, og þegar að var komið höfðu myndast 12 metra háir sjávarhamrar í hrauninu og stórgrýtt hnullungafjara sem teygði sig norður alla austurströndina til nyrsta odda eyjarinnar. Eyjan leit í stuttu máli út eins og hún væri ævagömul. Í svipuðu stórviðri aldarfjórðungi seinna var ölduhæð við Vestmannaeyjar mæld og reyndist vera 28 metrar.

Tvær aðrar eyjar, Syrtlingur og Jólnir, mynduðust ásamt Surtsey sjálfri í Surtseyjargosinu. Hafaldan hefur fyrir löngu unnið á þessum eyjum og nú eru um 30 metrar niður á kolla þeirra. Um þetta má lesa nánar í bókinni Undur veraldar (Heimskringla, 1998) sem Þorsteinn Vilhjálmsson ritstýrði.

Sjávarrof verður annars með svipuðum hætti og rof straumvatna (sjá svar Sigurðar Steinþórssonar við spurningunni Hvað er vatnsrof?), nema hér er það sjávaraldan annars vegar og hafstraumar hins vegar sem rofinu valda. Þar sem standberg hefur myndast við sjó brotnar hafaldan á klettunum og brýtur þá en útsogið skolar mylsnunni frá ströndinni. Dæmi um þetta má sjá alls staðar hér á landi þar sem ströndin er úr föstu bergi.

Á suðurströndinni allri er hins vegar sandfjara sem gerð er úr framburði þeirra stórfljóta — ekki síst í jökulhlaupum — sem þar falla til sjávar. Í Kötlugosinu 1918 mun ströndin hafa færst eina 4 km til suðurs, þannig að um árabil var Kötlutangi syðsti oddi landsins. Síðan þá hefur sjórinn nagað ströndina og borið efnið annars vegar vestur með ströndinni, hins vegar út í hafsauga. Þegar hafaldan leikur um sandinn molnar hann smám saman og kornin verða minni og minni, fíngerða efnið berst út á meira dýpi en hið grófara heldur áfram að velkjast í fjörunni.

Mynd:

• Flickr.com. Höfundur myndar: Ron Cogswell. Birt undir Creative Commons Attribution 2.0 Generic leyfi. (Sótt 6.1.2023).

...