Hvað er fjörulalli?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvað er fjörulalli?
Fjörulalli er íslensk kynjaskepna sem getið er um í þjóðsögum. Hún er sögð halda sig í sjónum en ganga stundum á land. Fjörulalli sést yfirleitt á ferli í skjóli nætur. Önnur heiti yfir kvikindið eru fjörudýr, fjörulabbi, lalli og skeljalabbi eða skeljalalli. Samkvæmt samantekt um íslenskar kynjaskepnur í þjóðsögum hefur oftast sést til fjörulalla á Breiðafirði og Vestfjörðum, og nokkur dæmi eru um að sést hafi til þeirra á Norðurlandi.

Fjörulallar voru yfirleitt ekki taldir sérstaklega hættulegir, nema ef þeir kæmust í sauðfé, þá áttu þeir til að rífa undan kindunum júgrin. Fjörulalli mun hafa verið svo líkur kind á velli að bændum gat þótt erfitt að greina hann frá fénu, svo hann gat verið dögum saman í kindahópnum án þess að bóndinn yrði hans var. Í þjóðsögum Jóns Árnasonar segir að fjörulalli gangi helst á land um fengitíma sauðfjár. Þá reynir hann að maka sig með kindunum, og ef það tekst áttu ærnar að bera vansköpuðum lömbum. Útliti fjörulalla hefur verið lýst svo:

Skepnan [...] var svört eða mjög dökk, loðin og lubbaleg, stutt og digur og engin rófa eða hali [...] Hálsinn var mjög stuttur, hausinn lítill og hnöttóttur og eins og kýttur við búkinn. Niður úr lubbanum voru fjórir loðnir fætur og ekki hærri en sem svarar þverhönd.

Sumar heimildir segja að fjörulallinn sé settur hrúðurköllum og skeljum, og því skrjáfi í honum þegar hann hreyfi sig. Óléttar konur eru sagðar þurfa að vara sig sérstaklega á fjörulöllum, þar sem þeir geti skaddað fóstrið í móðurkviði. Nokkrir íslenskir listamenn hafa spreytt sig á því að mála fjörulalla. Má þar nefna Arngrím Sigurðsson, en fjörulallinn var hluti af sýningu hans Duldýrasafnið, auk þess sem frímerki frá árinu 2009 skartaði teikningu Jóns Baldurs Hlíðberg af fjörulalla.

Heimildir:

• Jón Árnason, Árni Böðvarsson og Bjarni Vilhjálmsson. Íslenzkar þjóðsögur og ævintýri, þriðja bindi. Reykjavík: Bókaútgáfan Þjóðsaga, 1954.
• Jón Baldur Hlíðberg og Sigurður Ægisson. Íslenskar kynjaskepnur. Reykjavík: JPV útgáfa, 2008.
• Þjóðminjasafn Íslands. Þjóðhættir. 8a Fráfærur II. 86 Daglegt líf í dreifbýli og þéttbýli á 20. öld. 109 Sumardvöl barna í sveit (Sótt 10. ágúst 2021.)

Mynd:

• Jennifen Boyer. Scenes from the Strandir Coast in the Westfjords. Myndin er fengin af Flickr.com og birt undir leyfinu Creative Commons Attribution-NoDerivs 2.0 Generic (CC BY-ND 2.0.) (Sótt 3. ágúst 2021.)

Höfundur þakkar Rósu Þorsteinsdóttur, rannsóknarlektor hjá Stofnun Árna Magnússonar, fyrir yfirlestur og gagnlegar ábendingar.

...