Hver er munurinn á blossamarki, brunamarki og íkveikjumarki?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hver er munurinn á blossamarki, brunamarki og íkveikjumarki?
Blossamark (e. flash point), brunamark (e. fire point) og íkveikjumark (e. ignition tempterature, einnig kallað sjálfsíkveikjumark, e. autoignition temperature) eru allt hugtök sem hafa með bruna efna að gera. Við tölum um bruna þegar efni hvarfast við súrefni þannig að úr verður eldur, það er að segja það myndast ljós og varmi. Til að bruni geti átt sér stað þarf brennanlegt efni, súrefni og hita í réttum hlutföllum; það þarf sem sagt ákveðið mikla orku til að koma efnahvarfinu af stað milli brennanlega efnisins og súrefnis.

Fyrsta skrefið í íkveiku á efni er að hita það að blossamarki þess. Við hitunina losna brennanlegar gastegundir úr efninu. Því meira sem efnið er hitað, þeim mun hraðar losna gastegundirnar frá efninu. Þegar nægilega mikið af þeim hefur losnað er hægt að kveikja í gasinu með varmagjafa, til dæmis loga eða neista; hitastigið sem efnið er við núna kallast blossamark þess. Blossamark efnis er sem sagt lægsta hitastig efnisins þar sem hægt er kveikja í brennanlegu gastegundunum sem losna frá því. Blossamark er afar misjafnt eftir efnum. Annað einkenni blossamarks er að eldurinn kulnar þegar varmagjafinn er fjarlægður. Það er sem sagt ekki vökvinn sjálfur eða fasta efnið sem brennur, heldur brennanlegu gastegundirnar sem losna þaðan. Því lægra sem blossamark efnis er, því auðveldara er að kveikja í því. Blossamark efna er því notað við röðun efna í áhættuflokk, það getur nefnilega verið varhugavert að geyma efni við hitastig nálægt blossamarki efnisins því lítill neisti gæti kveikt í efninu.

Ef hitastig efnisins er aukið kemur að þeim punkti þar sem uppgufun þessara eldfimu gastegunda er nægilega mikil til að viðhalda brunanum. Þetta hitastig er kallað brunamark efnisins og einkennist af því að eldurinn slokknar ekki þegar varmagjafinn er fjarlægður. Við þetta hitastig losnar nefnilega nægileg orka við brunann, það er að segja við efnahvarfið milli súrefnis og gastegundanna, sem viðheldur uppgufun eldfimu gastegundanna. Eldurinn logar því áfram af sjálfsdáðum þar til uppgufun eldfimu gastegundanna dvínar, súrefnið minnkar verulega (hvort sem það er vegna þess að súrefnið klárast í brunanum eða aðgengi súrefnis er heft, til dæmis með því að breiða eldvarnarteppi yfir eldinn) eða efnið er kælt niður fyrir brunamark efnisins (til dæmis með því að hella vatni á það). Brunamark efnis er yfirleitt bara nokkrum gráðum hærra en blossamark þess.

Íkveikjumark efnis er hitastigið sem efni er við þegar kviknar af sjálfsdáðum í brennanlegum lofttegundum efnisins. Við íkveikjumark efnis þarf sem sagt ekki utanaðkomandi hitagjafa (eins og eld eða neista) til að kveikja í þessum brennanlegu lofttegundum. Íkveikjumark efnis er töluvert hærra en blossamark þess.

Sjálfsíkveikja getur orðið í efnum sem oxast auðveldlega. Ef varminn, sem myndast við efnahvarfið, kemst ekki burt frá efninu hitnar efnið og oxunin gengur hraðar; við þetta myndast enn meiri varmi. Nái efnið að hitna að íkveikjumarki sínu mun kvikna í því. Dæmigerð sjálfsíkveikja er til dæmis þegar kviknar í hlöðum eða olíublautum tuskum.

Flest í kringum okkur er brennanlegt en það þarf mismikinn hita til að kvikni í hlutum. Sem dæmi er blossamark bensíns í kringum -40°C en blossamark jurtaolíu er 327°C. Þetta segir okkur að bensín gefur frá sér nægilega mikið af brennanlegum lofttegundum við -40°C en það þarf að hita matarolíu upp í 327°C til að hægt sé að kveikja í brennanlegum lofttegundum hennar; það er því mun auðveldara að kveikja í bensíni en matarolíu.

Sjálfsíkveikjuhitastig bensíns liggur á bilinu 280°C og 470°C á meðan sjálfsíkveikjumark jurtaolíu er 424°C.

Heimildir og frekara lesefni:

• Mannvirkjastofnun. Slökkvistarf, kafli 2.
• Wikipedia. Flash point.
• Wikipedia. Autoignition temperature.
• Wikipedia. Spontaneous combustion.
• Skolkemi. Experiment.

Mynd:

• Pixabay. (Sótt 25.02.2020).

...