Sólin Sólin Rís 09:19 • sest 17:03 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 00:00 • Sest 00:00 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 07:08 • Síðdegis: 19:20 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 00:57 • Síðdegis: 13:22 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 09:19 • sest 17:03 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 00:00 • Sest 00:00 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 07:08 • Síðdegis: 19:20 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 00:57 • Síðdegis: 13:22 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Af hverju voru vistarverur manna kallaðar baðstofur?

Guðrún Kvaran

Árnastofnun - mynd í *Árnarstofnun
Upphafleg spurning hljóðaði svona:

Baðstofa? Af hverju í ósköpunum voru vistarverur manna kallaðar baðstofur - það læðist að manni sá grunur að orðið eigi ekki rætur í líkamshirðu.


Arnheiður Sigurðardóttir mag.art. skrifaði ítarlega bók og gaf út 1966 undir heitinu Híbýlahættir á miðöldum. Í fimmta kafla rekur hún sögu baðstofunnar frá elstu heimildum og fram á 16. öld. Hún byrjar á að gera grein fyrir orðinu baðstofa og skrifar (69):

Orðið baðstofa, sem kunnugt er í fornsænsku (badstufva) og miðaldadönsku (badstue), mun á Norðurlöndum í öndverðu hafa táknað hús, þar sem gufubað var framleitt með þeim hætti, að köldu vatni var stökkt á glóandi steina í hinum svonefnda grjótofni.

Baðstofan í Glaumbæ. Baðstofa vísaði upphaflega til staðar þar sem unnt var að fara í gufubað.

Arnheiður tekur fram að fornleifarannsóknir frá þjóðveldisöld hafi enn sem komið er enga örugga vitneskju gefið um hvenær byrjað var að nota baðstofu hérlendis. Hún nefnir að víða hafi fundist menjar um gufubaðstofur á Grænlandi, sem ýmist stóðu sér eða áfastar bæjarhúsum. Frásögn í Eyrbyggja sögu er, samkvæmt Arnheiði, talin óyggjandi sönnun þess að gufubaðstofur hafi þekkst hér á söguöld. Áfram segir Arnheiður:

Baðstofur eru nefndar í öllum landsfjórðungum í aðalsamtíðarheimild íslenzkri frá 13. öld eða Sturlungu. Orðið bað og orðasamböndin ganga til baðs og ganga frá baði eru það algeng í Sturlungu, að ekki verður betur séð en baðstofuböð hafi tíðkazt um land allt á 13. öld (70).

Hún nefnir fleiri áhugaverð dæmi um böð og baðstofuofninn og vísast til þeirra í bókinni.

Á 15. öld er baðstofan almennt að verða aðalíveruherbergið á venjulegum bændabýlum en eldstæði í bakhýsum virðast þó eitthvað hafa tíðkast (73). Af samtímaheimildum á 16. öld telur Arnheiður ljóst að grjótofnar voru almennir í baðstofum, að sumu leyti notaðir til upphitunar og að sumu leyti til baða.

Af framansögðu má sjá að baðstofa vísaði upphaflega til staðar þar sem unnt var að fara í gufubað. Smám saman þróaðist merkingin yfir í íveru-, vinnu- og matarstað (16. öld) og áfram í helsta íbúðarhús í torfbæjum, svefn-, vinnu- og dvalarstaður.

Mynd:

Höfundur

Guðrún Kvaran

prófessor

Útgáfudagur

7.4.2014

Spyrjandi

Linda María Magnúsdóttir

Tilvísun

Guðrún Kvaran. „Af hverju voru vistarverur manna kallaðar baðstofur?“ Vísindavefurinn, 7. apríl 2014, sótt 3. nóvember 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=67147.

Guðrún Kvaran. (2014, 7. apríl). Af hverju voru vistarverur manna kallaðar baðstofur? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=67147

Guðrún Kvaran. „Af hverju voru vistarverur manna kallaðar baðstofur?“ Vísindavefurinn. 7. apr. 2014. Vefsíða. 3. nóv. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=67147>.

Chicago | APA | MLA

Senda grein til vinar

=

Af hverju voru vistarverur manna kallaðar baðstofur?
Upphafleg spurning hljóðaði svona:

Baðstofa? Af hverju í ósköpunum voru vistarverur manna kallaðar baðstofur - það læðist að manni sá grunur að orðið eigi ekki rætur í líkamshirðu.


Arnheiður Sigurðardóttir mag.art. skrifaði ítarlega bók og gaf út 1966 undir heitinu Híbýlahættir á miðöldum. Í fimmta kafla rekur hún sögu baðstofunnar frá elstu heimildum og fram á 16. öld. Hún byrjar á að gera grein fyrir orðinu baðstofa og skrifar (69):

Orðið baðstofa, sem kunnugt er í fornsænsku (badstufva) og miðaldadönsku (badstue), mun á Norðurlöndum í öndverðu hafa táknað hús, þar sem gufubað var framleitt með þeim hætti, að köldu vatni var stökkt á glóandi steina í hinum svonefnda grjótofni.

Baðstofan í Glaumbæ. Baðstofa vísaði upphaflega til staðar þar sem unnt var að fara í gufubað.

Arnheiður tekur fram að fornleifarannsóknir frá þjóðveldisöld hafi enn sem komið er enga örugga vitneskju gefið um hvenær byrjað var að nota baðstofu hérlendis. Hún nefnir að víða hafi fundist menjar um gufubaðstofur á Grænlandi, sem ýmist stóðu sér eða áfastar bæjarhúsum. Frásögn í Eyrbyggja sögu er, samkvæmt Arnheiði, talin óyggjandi sönnun þess að gufubaðstofur hafi þekkst hér á söguöld. Áfram segir Arnheiður:

Baðstofur eru nefndar í öllum landsfjórðungum í aðalsamtíðarheimild íslenzkri frá 13. öld eða Sturlungu. Orðið bað og orðasamböndin ganga til baðs og ganga frá baði eru það algeng í Sturlungu, að ekki verður betur séð en baðstofuböð hafi tíðkazt um land allt á 13. öld (70).

Hún nefnir fleiri áhugaverð dæmi um böð og baðstofuofninn og vísast til þeirra í bókinni.

Á 15. öld er baðstofan almennt að verða aðalíveruherbergið á venjulegum bændabýlum en eldstæði í bakhýsum virðast þó eitthvað hafa tíðkast (73). Af samtímaheimildum á 16. öld telur Arnheiður ljóst að grjótofnar voru almennir í baðstofum, að sumu leyti notaðir til upphitunar og að sumu leyti til baða.

Af framansögðu má sjá að baðstofa vísaði upphaflega til staðar þar sem unnt var að fara í gufubað. Smám saman þróaðist merkingin yfir í íveru-, vinnu- og matarstað (16. öld) og áfram í helsta íbúðarhús í torfbæjum, svefn-, vinnu- og dvalarstaður.

Mynd:

...