Sólin Sólin Rís 07:55 • sest 18:34 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 00:00 • Sest 00:00 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 08:27 • Síðdegis: 20:42 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 02:18 • Síðdegis: 14:45 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 07:55 • sest 18:34 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 00:00 • Sest 00:00 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 08:27 • Síðdegis: 20:42 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 02:18 • Síðdegis: 14:45 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Stefnir í að afgangur af ríkisfjármálum á þessu ári verði meiri en allur uppsafnaður halli frá 2009-2013?

Þórólfur Matthíasson

Athugasemd ritstjórnar Vísindavefsins

Þetta svar tilheyrir staðreynda- og samfélagsvakt Vísindavefsins.

Það sama gildir um þessi svör og önnur á Vísindavefnum. Þau eru skrifuð af nafngreindum höfundum sem bera ábyrgð á efni svarsins.

Lesandi sem telur svari áfátt getur bent ritstjórn á það og er svar þá lagfært ef höfundur fellst á það.


Spurningin í heild sinni hljóðar svo:
Mánudaginn 15. ágúst segir Bjarni Benediktsson, fjármála- og efnahagsráðherra, eftirfarandi á Alþingi: „Á þessum vanda höfum við verið að taka með þeim hætti að á þessu ári stefnir í að afgangur á ríkisfjármálunum verði meiri en allur uppsafnaður halli vinstri stjórnarinnar frá 2009-2013.“[1]

Kolbeinn Óttars­son Proppé, aðalfulltrúi í flokksráði vinstri grænna, gagnrýnir þessi orð Bjarna í skoðanagrein sem birtist á Vísi þann 18. ágúst undir fyrirsögninni: „Segðu satt, Bjarni“.[2] Ég spyr: Segir Bjarni satt eða ekki?

Samkvæmt vef Alþingis sagði fjármála- og efnahagsráðherra eftirfarandi:
Hvert hefur verið verkefni þessarar ríkisstjórnar á kjörtímabilinu? Fyrst og fremst þurfti ríkisstjórnin í upphafi að beita sér fyrir því að samfélagið fengi viðspyrnu, að við lokuðum botnlausum fjárlagahalla sem var orðinn viðvarandi vandamál og að heimilin fengju síðan viðspyrnu til að vera alvöruþátttakendur í þessu samfélagi. Það gerðum við á upphafsdögum ríkisstjórnarinnar. Fjárlagagatinu var lokað sem var alger forsenda þess að við gætum hafið uppbyggingarskeið að nýju.

Það er svo sem alveg rétt sem sagt hefur verið, öll hefðum við gjarnan viljað setja meiri fjármuni hér og hvar í velferðarkerfið. Við hefðum svo gjarnan ekki viljað þurfa að glíma við niðurskurðinn á almannatryggingabótunum sem vinstri stjórnin leiddi yfir þá sem á þær þurfa að treysta. Við hefðum helst ekki viljað þurfa að fresta tækjakaupaáætlun og svo framvegis eins og gert hefur verið á undanförnum árum.

Á þessum vanda höfum við verið að taka með þeim hætti að á þessu ári stefnir í að afgangur á ríkisfjármálunum verði meiri en allur uppsafnaður halli vinstri stjórnarinnar frá 2009-2013. Að öllum líkindum verður meiri afgangur á þessu ári en allur uppsafnaður halli vinstri stjórnarinnar. Þetta gefur okkur viðspyrnu og tækifæri til að horfa til framtíðar og spyrja okkur: Hvernig förum við að því að byggja aftur upp betri heilbrigðisþjónustu en við höfum þurft að sætta okkur við á undanförnum árum? Hvernig förum við að því að mæta betur markmiðum okkar gagnvart eldri borgurum, öryrkjum og öðrum þeim sem við erum sammála um að helst þurfi á hjálparhönd að halda? Það birtist í okkar langtímaáætlun.

Hugtökin „halli á ríkisfjármálum“ og „afgangur á ríkisfjármálum“ vísa oftast til svonefnds tekjuafgangs eða tekjuhalla ríkissjóðs (e. net lending/borrowing of central government). Tekjuafgangurinn kemur fram sem mismunar hreins sparnaðar (e. net operating balance) annars vegar og fastafjárútgjalda (e. net acquisition of nonfinancial assets). Til fastafjárútgjalda teljast fjárfestingar ríkissjóðs að frádregnum afskriftum en viðbættum fjármagnstilfærslum.

Hugtakið hreinn sparnaður lýsir ágætlega hvort tekjöflunarkerfi ríkissjóðs skili nægum tekjum til að standa undir samtímaútgjöldum. Sé tekjuafgangur ríkissjóðs jákvæður er ríkissjóður að draga til sín meira fé frá öðrum þátttakendum í efnahagslífinu en hann skilar til baka í formi rekstrarútgjalda og fjárfestingar.

Hugtökin „halli á ríkisfjármálum“ og „afgangur á ríkisfjármálum“ vísa oftast til svonefnds tekjuafgangs eða tekjuhalla ríkissjóðs.

Hagstofa Íslands og Fjársýsla ríkisins/Fjármála- og efnahagsráðuneytið birta upplýsingar um hreinan sparnað og tekjuafgang ríkissjóðs. Hagstofan birtir upplýsingar sínar meðal annars í Hagtíðindum, en Fjársýslan og ráðuneytið í ríkisreikningi og fjárlagafrumvarpi. Vinna beggja þessara stofnana byggir að stofni til á sömu skilgreiningum á flokkun tekna og gjalda. Fyrir kemur að Hagstofan túlki samninga með öðrum hætti en Fjársýslan og Fjármála- og efnahagsráðuneytið sem skýrir mismun sem getur verið milli talna sem þessar stofnanir birta. Til dæmis eru Hagstofan og Fjármála- og efnahagsráðuneytið ekki sammála um hvort flokka skuli framkvæmdir við Vaðlaheiðargöng sem ríkisframkvæmd eða sem einkaframkvæmd.

Bókhald ríkissjóðs er jafnan sett fram á rekstrargrunni, það er að segja útgjöld eru bókuð þegar til þeirra er stofnað hvort heldur greiðsla hefur átt sér stað eða ekki. Sömuleiðis eru tekjur bókaðar þegar krafa verður til. Þannig eru skatttekjur sem lagðar voru á árið 2015 allar taldar sem ríkissjóðstekjur árið 2015 hvort heldur skattþegninn hafi staðið í skilum með skattaskuld sína á því ári eða ekki. Stöðugleikaframlag erlendra kröfuhafa vegna uppgjörs við slitabúa föllnu bankanna að upphæð 336,6 milljarðar króna tekjufærist á fyrri hluta árs 2016 þó svo raunveruleg inngreiðsla í ríkissjóð sé aðeins nálægt 1/5 af þeirri upphæð.

Auk upplýsinga um hreinan sparnað og tekjuafgang á rekstrargrunni birtir Fjármála- og efnahagsráðuneytið upplýsingar um greiðsluafkomu ríkissjóðs á greiðslugrunni með (ójöfnu) millibili. Líkja má greiðslugrunnsuppgjöri ríkissjóðs við sjóðsstreymisuppgjör einkafyrirtækis. Þá er einvörðungu litið til innheimtra tekna og greiddra gjalda. Til dæmis kemur fram í skýrslu fjármálaráðuneytisins frá 6. október 2016 að stöðugleikaframlag sem greitt er á árinu 2016 sé 68 milljarðar króna.

Tafla 1: Rekstrarreikningur ríkissjóðs 2008-2015 miðað við tölur frá Hagstofu Íslands. Tölur eru í milljónum króna.

Heildar-
tekjur (1)
Rekstrar-
útgjöld (2)
Hreinn sparnaður (1-2)
Fastafjár-
útgjöld (31)
Tekjuafgangur eða halli (1-2-31)
2008
479.148
652.745
-173.597
20.278
-193.876
2009
450.278
558.919
-108.641
19.787
-128.428
2010
474.717
611.728
-137.011
9.783
-146.793
2011
497.094
589.343
-92.249
4.308
-96.557
2012
545.548
602.954
-57.406
943
-58.349
2013
584.545
613.595
-29.050
4.454
-33.503
2014
686.128
661.988
24.140
7.842
16.298
2015
692.377
686.358
6.019
11.966
-5.947

Tafla 2: Tekjujöfnuður ríkissjóðs 2008-2015 miðað við tölur frá Fjársýslu ríkisins og Fjármála- og efnahagsráðuneytinu. Tölur eru í milljónum króna.

Tekjujöfnuður
(ríkisreikningur)
Tekjujöfnuður
(greiðslugrunnur)
2008
-215.979
-199.184
2009
-139.264
-136.852
2010
-123.285
-69.097
2011
-89.424
-57.353
2012
-35.845
-40.459
2013
-732
-26.569
2014
46.404
36.321
2015
20.038
30.453

Tafla 3: Uppsafnaðir liðir. Tölur eru í milljónum króna.

Hreinn sparnaður
Tekju-
afgangur eða halli
Tekjujöfnuður (ríkisreikningur)
Tekjujöfnuður (greiðslugrunnur)
Uppsafnað 2009-2013
-424.357
-463.630
-388.550
-330.330
Uppsafnað 2014-2015
30.159
10.351
66.442
66.774
Uppsafnað 2009-2015
-394.198
-453.279
-322.108
-263.556

Í töflunum er safnað saman upplýsingum frá Hagstofu Íslands, Fjársýslu ríkisins og Fjármála- og efnahagsráðuneytinu. Birtar eru upplýsingar frá Hagstofu um heildartekjur, rekstrarútgjöld, hreinan sparnað, fastafjárútgjöld og tekjuafgang. Til samanburðar eru birtar tölur Fjársýslu ríkisins um tekjujöfnuð samkvæmt ríkisreikningi og tölur Fjármála- og efnahagsráðuneytis um tekjujöfnuð á greiðslugrunni.

Þar sem árið 2016 er ekki liðið liggja ekki fyrir tölur um niðurstöðu fyrir það ár. Tafla 3 sýnir að uppsafnaður hreinn sparnaður ríkissjóðs á árunum 2009 til 2013 var neikvæður um 424 milljarða króna. Sé litið til alls tímabilsins frá 2009 til 2015 er uppsafnaður hreinn sparnaður neikvæður um 394 milljarða króna. Hagstofan telur uppsafnaðan tekjuhalla á tímabilinu 2009 til 2013 nema 463,6 milljörðum króna og 453 milljörðum króna fyrir tímabilið 2009 til 2015. Samkvæmt ríkisreikningi var uppsafnaður tekjujöfnuður tímabilsins 2009 til 2013 neikvæður um 388,5 milljarða króna og uppsafnaður tekjujöfnuður alls tímabilsins 2009-2015 samtals neikvæður um 322 milljarða króna. Tekjujöfnuður á greiðslugrunni er talsvert frábrugðinn tekjujöfnuði á rekstrargrunni eins og sést á síðasta dálkinum í töflu 3.

Gera má ráð fyrir að fjármála- og efnahagsráðherra hafi haft tekjufærslu stöðugleikaframlaga slitastjórna föllnu bankanna í huga þegar hann setti fram fullyrðingu sína. Spurningin sem þarf að svara er því þessi: Er áætlaður afgangur ársins 2016 (326 milljarðar króna) hærri en uppsafnaður halli áranna 2009 til 2013 (389 milljarðar eða 464 milljarðar króna). Svarið við þeirri spurningu er nei.

Samkvæmt fjáraukalögum fyrir árið 2016 er talið að tekjuafgangur ríkissjóðs að meðtöldum bókfærðum tekjum af stöðugleikaframlögum muni nema 326 milljörðum króna. Sé litið fram hjá óreglulegum liðum á borð við stöðugleikaframlög (379 milljarðar króna) og greiðslur á lífeyrisskuld við Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins (83,5 milljarðar króna) má áætla að tekjuafgangur ríkissjóðs verði um 30,5 milljarðar króna.

Gera má ráð fyrir að fjármála- og efnahagsráðherra hafi haft tekjufærslu stöðugleikaframlaga slitastjórna föllnu bankanna í huga þegar hann setti fram fullyrðingu sína. Spurningin sem þarf að svara er því þessi: Er áætlaður afgangur ársins 2016 (326 milljarðar króna) hærri en uppsafnaður halli áranna 2009 til 2013 (389 milljarðar eða 464 milljarðar króna). Svarið við þeirri spurningu er nei.

Tölur vegna ársins 2008 eru hafðar með í töflu 1 og 2, þeim til hægðarauka sem telja að eðlilegt sé að hafa afkomu þess árs með þegar hruntímabilið er gert upp. Sé halla ársins 2008 bætt við tölurnar fyrir uppsafnaðan halla áranna 2009-2015 ásamt áætluðum afgangi vegna ársins 2016 verður niðurstaðan sú að uppsafnaður halli er á bilinu 212 til 321 milljarður króna, að teknu tilliti til stöðugleikaframlaganna. Hafa má í huga að af 194 milljarða króna tekjuhalla ríkissjóðs (Hagstofutölur) árið 2008 voru 192,2 milljarðar króna tilkomnir vegna yfirtöku ríkissjóðs á töpuðum veðlánum Seðlabanka Íslands. Á verðlagi í september 2016 jafngildir sú upphæð 260 milljörðum króna.

Tilvísanir:
  1. ^ Fjármála- og efnahagsráðherra (Bjarni Benediktsson) (S) - Munnleg skýrsla forsætisráðherra um stöðu þjóðmála, ein umr. - Ræður - Þingtíðindi - Þingfundir og mál - Alþingi. (Skoðað 12.10.2016).
  2. ^ Segðu satt, Bjarni - Vísir. (Skoðað 12.10.2016).


Viðbót við svarið (16.10.2016)

Fjármála- og efnahagsráðherra gerir athugasemd við svarið hér fyrir ofan, um réttmæti ummæla sem ráðherra lét falla á Alþingi 15. ágúst 2016. Athugasemdin birtist á Facebook-síðu Bjarna Benediktssonar 14. október 2016.

Staðreynda- og samfélagsvakt Vísindavefsins barst spurning um réttmæti fullyrðingarinnar þann 15. september og leitaði til Fjársýslu ríkisins, bæði til að afla upplýsinga um tekjuafgang/halla áranna 2009 til 2013 samkvæmt skilningi ríkisreiknings og eins til að afla upplýsinga um ætlaðan afgang ársins 2016. Svar barst frá Fjársýslunni þann 10. október. Fjársýslan afsakaði tafir á svörum og upplýsti að samráð hefði verið haft við Efnahags- og viðskiptaráðuneytið. Í svarinu kemur fram að uppsafnaður tekjuhalli ríkissjóðs, samkvæmt skilgreiningu ríkisreiknings, á árunum 2009 til 2013 hafi verið 387,8 milljarðar króna. Ennfremur kemur fram að afgangur ársins 2016 hafi verið áætlaður 345,6 milljarðar króna samkvæmt fjárlögum, en 325,8 milljarðar samkvæmt Frumvarpi til fjáraukalaga. Þá er bent á í svarinu að ætlað framlag til LSR séu 85,3 milljarðar króna.

Á þeim tíma sem ummæli fjármála- og efnahagsráðherra féllu, stóð vilji stjórnvalda til þess að ganga til samninga við stéttarfélög opinberra starfsmanna um breytingar á LSR. Inngreiðsla á skuldbindingar ríkissjóðs við A-deild LSR var meginstoðin í tilboði ríkisins gagnvart stéttarfélögum ríkisstarfsmanna. Í lok ágúst skrifaði formaður BHM-formönnum aðildarfélaganna bréf þar sem kemur fram að unnið sé að því í Fjármála- og efnahagsráðuneytinu að leggja A-deild LSR fé með framlagi á fjáraukalögum. Heildarsamtök stéttarfélaga opinberra starfsmanna undirrituðu síðan samkomulag þann 19. september sem fól í sér fyrirheit um umrætt framlag úr ríkissjóði til A-deildar LSR á árinu 2016.

Að þessu virtu verður að draga þá ályktun að á þeim tíma sem fjármála- og efnahagsráðherra lét ummæli sín falla hafi verið fullur ásetningur af hans hálfu að ráðstafa um 90 milljörðum króna til LSR á árinu 2016. Gera verður ráð fyrir því að ráðherra hefði hagað orðum og gjörðum með öðrum hætti í ágúst og september 2016 hefði hann vitað að snuðra myndi hlaupa á þráðinn varðandi það samkomulag sem var í burðarliðnum um miðjan ágúst og sem var undirritað þann 19. september, samanber einnig frumvarp til fjáraukalaga fyrir árið 2016.

Svar staðreynda- og samfélagsvaktarinnar miðast við þær upplýsingar sem unnið var með um miðjan ágúst 2016. Vel kann að vera að ráðherrann hafi ekki munað eftir fyrirhuguðu framlagi í LSR í ræðustólnum þann 18. ágúst, enda hendir slíkt besta fólk í hita leiksins. Það er mannlegt og einfaldast að viðurkenna slík mistök fremur en að fara langar krókaleiðir framhjá sannleikanum.

Eins og fram kemur svarinu hér fyrir ofan byggir mest allur áætlaður afgangur ríkissjóðs á árinu 2016 á jákvæðri stöðu einskiptisliða. Sama á við um halla ársins 2008, sem að miklu leyti var tilkominn vegna yfirtöku ríkissjóðs á tapi af veðlánum Seðlabanka Íslands. Halli áranna 2009 til 2013 var tilkominn vegna samdráttar í tekjum í kjölfar bankahrunsins 2008 og vegna aukinna útgjalda til atvinnuleysisbóta og annarra félagslegra tilfærslna. Hallinn hefði orðið mun meiri en raun ber vitni hefðu stjórnvöld, með aðstoð Alþjóða gjaldeyrissjóðsins, ekki gripið til margvíslegra ráðstafana til að styrkja tekjuhlið ríkissjóðs og draga úr útgjöldum. Þær aðgerðir hafa líklega ekki gert núverandi ríkisstjórn erfiðara fyrir.

Myndir:

Höfundur

Þórólfur Matthíasson

prófessor í hagfræði við HÍ

Útgáfudagur

14.10.2016

Spyrjandi

Auðunn Skúta Snæbjarnarson

Tilvísun

Þórólfur Matthíasson. „Stefnir í að afgangur af ríkisfjármálum á þessu ári verði meiri en allur uppsafnaður halli frá 2009-2013?“ Vísindavefurinn, 14. október 2016, sótt 7. október 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=72681.

Þórólfur Matthíasson. (2016, 14. október). Stefnir í að afgangur af ríkisfjármálum á þessu ári verði meiri en allur uppsafnaður halli frá 2009-2013? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=72681

Þórólfur Matthíasson. „Stefnir í að afgangur af ríkisfjármálum á þessu ári verði meiri en allur uppsafnaður halli frá 2009-2013?“ Vísindavefurinn. 14. okt. 2016. Vefsíða. 7. okt. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=72681>.

Chicago | APA | MLA

Senda grein til vinar

=

Stefnir í að afgangur af ríkisfjármálum á þessu ári verði meiri en allur uppsafnaður halli frá 2009-2013?

Athugasemd ritstjórnar Vísindavefsins

Þetta svar tilheyrir staðreynda- og samfélagsvakt Vísindavefsins.

Það sama gildir um þessi svör og önnur á Vísindavefnum. Þau eru skrifuð af nafngreindum höfundum sem bera ábyrgð á efni svarsins.

Lesandi sem telur svari áfátt getur bent ritstjórn á það og er svar þá lagfært ef höfundur fellst á það.


Spurningin í heild sinni hljóðar svo:
Mánudaginn 15. ágúst segir Bjarni Benediktsson, fjármála- og efnahagsráðherra, eftirfarandi á Alþingi: „Á þessum vanda höfum við verið að taka með þeim hætti að á þessu ári stefnir í að afgangur á ríkisfjármálunum verði meiri en allur uppsafnaður halli vinstri stjórnarinnar frá 2009-2013.“[1]

Kolbeinn Óttars­son Proppé, aðalfulltrúi í flokksráði vinstri grænna, gagnrýnir þessi orð Bjarna í skoðanagrein sem birtist á Vísi þann 18. ágúst undir fyrirsögninni: „Segðu satt, Bjarni“.[2] Ég spyr: Segir Bjarni satt eða ekki?

Samkvæmt vef Alþingis sagði fjármála- og efnahagsráðherra eftirfarandi:
Hvert hefur verið verkefni þessarar ríkisstjórnar á kjörtímabilinu? Fyrst og fremst þurfti ríkisstjórnin í upphafi að beita sér fyrir því að samfélagið fengi viðspyrnu, að við lokuðum botnlausum fjárlagahalla sem var orðinn viðvarandi vandamál og að heimilin fengju síðan viðspyrnu til að vera alvöruþátttakendur í þessu samfélagi. Það gerðum við á upphafsdögum ríkisstjórnarinnar. Fjárlagagatinu var lokað sem var alger forsenda þess að við gætum hafið uppbyggingarskeið að nýju.

Það er svo sem alveg rétt sem sagt hefur verið, öll hefðum við gjarnan viljað setja meiri fjármuni hér og hvar í velferðarkerfið. Við hefðum svo gjarnan ekki viljað þurfa að glíma við niðurskurðinn á almannatryggingabótunum sem vinstri stjórnin leiddi yfir þá sem á þær þurfa að treysta. Við hefðum helst ekki viljað þurfa að fresta tækjakaupaáætlun og svo framvegis eins og gert hefur verið á undanförnum árum.

Á þessum vanda höfum við verið að taka með þeim hætti að á þessu ári stefnir í að afgangur á ríkisfjármálunum verði meiri en allur uppsafnaður halli vinstri stjórnarinnar frá 2009-2013. Að öllum líkindum verður meiri afgangur á þessu ári en allur uppsafnaður halli vinstri stjórnarinnar. Þetta gefur okkur viðspyrnu og tækifæri til að horfa til framtíðar og spyrja okkur: Hvernig förum við að því að byggja aftur upp betri heilbrigðisþjónustu en við höfum þurft að sætta okkur við á undanförnum árum? Hvernig förum við að því að mæta betur markmiðum okkar gagnvart eldri borgurum, öryrkjum og öðrum þeim sem við erum sammála um að helst þurfi á hjálparhönd að halda? Það birtist í okkar langtímaáætlun.

Hugtökin „halli á ríkisfjármálum“ og „afgangur á ríkisfjármálum“ vísa oftast til svonefnds tekjuafgangs eða tekjuhalla ríkissjóðs (e. net lending/borrowing of central government). Tekjuafgangurinn kemur fram sem mismunar hreins sparnaðar (e. net operating balance) annars vegar og fastafjárútgjalda (e. net acquisition of nonfinancial assets). Til fastafjárútgjalda teljast fjárfestingar ríkissjóðs að frádregnum afskriftum en viðbættum fjármagnstilfærslum.

Hugtakið hreinn sparnaður lýsir ágætlega hvort tekjöflunarkerfi ríkissjóðs skili nægum tekjum til að standa undir samtímaútgjöldum. Sé tekjuafgangur ríkissjóðs jákvæður er ríkissjóður að draga til sín meira fé frá öðrum þátttakendum í efnahagslífinu en hann skilar til baka í formi rekstrarútgjalda og fjárfestingar.

Hugtökin „halli á ríkisfjármálum“ og „afgangur á ríkisfjármálum“ vísa oftast til svonefnds tekjuafgangs eða tekjuhalla ríkissjóðs.

Hagstofa Íslands og Fjársýsla ríkisins/Fjármála- og efnahagsráðuneytið birta upplýsingar um hreinan sparnað og tekjuafgang ríkissjóðs. Hagstofan birtir upplýsingar sínar meðal annars í Hagtíðindum, en Fjársýslan og ráðuneytið í ríkisreikningi og fjárlagafrumvarpi. Vinna beggja þessara stofnana byggir að stofni til á sömu skilgreiningum á flokkun tekna og gjalda. Fyrir kemur að Hagstofan túlki samninga með öðrum hætti en Fjársýslan og Fjármála- og efnahagsráðuneytið sem skýrir mismun sem getur verið milli talna sem þessar stofnanir birta. Til dæmis eru Hagstofan og Fjármála- og efnahagsráðuneytið ekki sammála um hvort flokka skuli framkvæmdir við Vaðlaheiðargöng sem ríkisframkvæmd eða sem einkaframkvæmd.

Bókhald ríkissjóðs er jafnan sett fram á rekstrargrunni, það er að segja útgjöld eru bókuð þegar til þeirra er stofnað hvort heldur greiðsla hefur átt sér stað eða ekki. Sömuleiðis eru tekjur bókaðar þegar krafa verður til. Þannig eru skatttekjur sem lagðar voru á árið 2015 allar taldar sem ríkissjóðstekjur árið 2015 hvort heldur skattþegninn hafi staðið í skilum með skattaskuld sína á því ári eða ekki. Stöðugleikaframlag erlendra kröfuhafa vegna uppgjörs við slitabúa föllnu bankanna að upphæð 336,6 milljarðar króna tekjufærist á fyrri hluta árs 2016 þó svo raunveruleg inngreiðsla í ríkissjóð sé aðeins nálægt 1/5 af þeirri upphæð.

Auk upplýsinga um hreinan sparnað og tekjuafgang á rekstrargrunni birtir Fjármála- og efnahagsráðuneytið upplýsingar um greiðsluafkomu ríkissjóðs á greiðslugrunni með (ójöfnu) millibili. Líkja má greiðslugrunnsuppgjöri ríkissjóðs við sjóðsstreymisuppgjör einkafyrirtækis. Þá er einvörðungu litið til innheimtra tekna og greiddra gjalda. Til dæmis kemur fram í skýrslu fjármálaráðuneytisins frá 6. október 2016 að stöðugleikaframlag sem greitt er á árinu 2016 sé 68 milljarðar króna.

Tafla 1: Rekstrarreikningur ríkissjóðs 2008-2015 miðað við tölur frá Hagstofu Íslands. Tölur eru í milljónum króna.

Heildar-
tekjur (1)
Rekstrar-
útgjöld (2)
Hreinn sparnaður (1-2)
Fastafjár-
útgjöld (31)
Tekjuafgangur eða halli (1-2-31)
2008
479.148
652.745
-173.597
20.278
-193.876
2009
450.278
558.919
-108.641
19.787
-128.428
2010
474.717
611.728
-137.011
9.783
-146.793
2011
497.094
589.343
-92.249
4.308
-96.557
2012
545.548
602.954
-57.406
943
-58.349
2013
584.545
613.595
-29.050
4.454
-33.503
2014
686.128
661.988
24.140
7.842
16.298
2015
692.377
686.358
6.019
11.966
-5.947

Tafla 2: Tekjujöfnuður ríkissjóðs 2008-2015 miðað við tölur frá Fjársýslu ríkisins og Fjármála- og efnahagsráðuneytinu. Tölur eru í milljónum króna.

Tekjujöfnuður
(ríkisreikningur)
Tekjujöfnuður
(greiðslugrunnur)
2008
-215.979
-199.184
2009
-139.264
-136.852
2010
-123.285
-69.097
2011
-89.424
-57.353
2012
-35.845
-40.459
2013
-732
-26.569
2014
46.404
36.321
2015
20.038
30.453

Tafla 3: Uppsafnaðir liðir. Tölur eru í milljónum króna.

Hreinn sparnaður
Tekju-
afgangur eða halli
Tekjujöfnuður (ríkisreikningur)
Tekjujöfnuður (greiðslugrunnur)
Uppsafnað 2009-2013
-424.357
-463.630
-388.550
-330.330
Uppsafnað 2014-2015
30.159
10.351
66.442
66.774
Uppsafnað 2009-2015
-394.198
-453.279
-322.108
-263.556

Í töflunum er safnað saman upplýsingum frá Hagstofu Íslands, Fjársýslu ríkisins og Fjármála- og efnahagsráðuneytinu. Birtar eru upplýsingar frá Hagstofu um heildartekjur, rekstrarútgjöld, hreinan sparnað, fastafjárútgjöld og tekjuafgang. Til samanburðar eru birtar tölur Fjársýslu ríkisins um tekjujöfnuð samkvæmt ríkisreikningi og tölur Fjármála- og efnahagsráðuneytis um tekjujöfnuð á greiðslugrunni.

Þar sem árið 2016 er ekki liðið liggja ekki fyrir tölur um niðurstöðu fyrir það ár. Tafla 3 sýnir að uppsafnaður hreinn sparnaður ríkissjóðs á árunum 2009 til 2013 var neikvæður um 424 milljarða króna. Sé litið til alls tímabilsins frá 2009 til 2015 er uppsafnaður hreinn sparnaður neikvæður um 394 milljarða króna. Hagstofan telur uppsafnaðan tekjuhalla á tímabilinu 2009 til 2013 nema 463,6 milljörðum króna og 453 milljörðum króna fyrir tímabilið 2009 til 2015. Samkvæmt ríkisreikningi var uppsafnaður tekjujöfnuður tímabilsins 2009 til 2013 neikvæður um 388,5 milljarða króna og uppsafnaður tekjujöfnuður alls tímabilsins 2009-2015 samtals neikvæður um 322 milljarða króna. Tekjujöfnuður á greiðslugrunni er talsvert frábrugðinn tekjujöfnuði á rekstrargrunni eins og sést á síðasta dálkinum í töflu 3.

Gera má ráð fyrir að fjármála- og efnahagsráðherra hafi haft tekjufærslu stöðugleikaframlaga slitastjórna föllnu bankanna í huga þegar hann setti fram fullyrðingu sína. Spurningin sem þarf að svara er því þessi: Er áætlaður afgangur ársins 2016 (326 milljarðar króna) hærri en uppsafnaður halli áranna 2009 til 2013 (389 milljarðar eða 464 milljarðar króna). Svarið við þeirri spurningu er nei.

Samkvæmt fjáraukalögum fyrir árið 2016 er talið að tekjuafgangur ríkissjóðs að meðtöldum bókfærðum tekjum af stöðugleikaframlögum muni nema 326 milljörðum króna. Sé litið fram hjá óreglulegum liðum á borð við stöðugleikaframlög (379 milljarðar króna) og greiðslur á lífeyrisskuld við Lífeyrissjóð starfsmanna ríkisins (83,5 milljarðar króna) má áætla að tekjuafgangur ríkissjóðs verði um 30,5 milljarðar króna.

Gera má ráð fyrir að fjármála- og efnahagsráðherra hafi haft tekjufærslu stöðugleikaframlaga slitastjórna föllnu bankanna í huga þegar hann setti fram fullyrðingu sína. Spurningin sem þarf að svara er því þessi: Er áætlaður afgangur ársins 2016 (326 milljarðar króna) hærri en uppsafnaður halli áranna 2009 til 2013 (389 milljarðar eða 464 milljarðar króna). Svarið við þeirri spurningu er nei.

Tölur vegna ársins 2008 eru hafðar með í töflu 1 og 2, þeim til hægðarauka sem telja að eðlilegt sé að hafa afkomu þess árs með þegar hruntímabilið er gert upp. Sé halla ársins 2008 bætt við tölurnar fyrir uppsafnaðan halla áranna 2009-2015 ásamt áætluðum afgangi vegna ársins 2016 verður niðurstaðan sú að uppsafnaður halli er á bilinu 212 til 321 milljarður króna, að teknu tilliti til stöðugleikaframlaganna. Hafa má í huga að af 194 milljarða króna tekjuhalla ríkissjóðs (Hagstofutölur) árið 2008 voru 192,2 milljarðar króna tilkomnir vegna yfirtöku ríkissjóðs á töpuðum veðlánum Seðlabanka Íslands. Á verðlagi í september 2016 jafngildir sú upphæð 260 milljörðum króna.

Tilvísanir:
  1. ^ Fjármála- og efnahagsráðherra (Bjarni Benediktsson) (S) - Munnleg skýrsla forsætisráðherra um stöðu þjóðmála, ein umr. - Ræður - Þingtíðindi - Þingfundir og mál - Alþingi. (Skoðað 12.10.2016).
  2. ^ Segðu satt, Bjarni - Vísir. (Skoðað 12.10.2016).


Viðbót við svarið (16.10.2016)

Fjármála- og efnahagsráðherra gerir athugasemd við svarið hér fyrir ofan, um réttmæti ummæla sem ráðherra lét falla á Alþingi 15. ágúst 2016. Athugasemdin birtist á Facebook-síðu Bjarna Benediktssonar 14. október 2016.

Staðreynda- og samfélagsvakt Vísindavefsins barst spurning um réttmæti fullyrðingarinnar þann 15. september og leitaði til Fjársýslu ríkisins, bæði til að afla upplýsinga um tekjuafgang/halla áranna 2009 til 2013 samkvæmt skilningi ríkisreiknings og eins til að afla upplýsinga um ætlaðan afgang ársins 2016. Svar barst frá Fjársýslunni þann 10. október. Fjársýslan afsakaði tafir á svörum og upplýsti að samráð hefði verið haft við Efnahags- og viðskiptaráðuneytið. Í svarinu kemur fram að uppsafnaður tekjuhalli ríkissjóðs, samkvæmt skilgreiningu ríkisreiknings, á árunum 2009 til 2013 hafi verið 387,8 milljarðar króna. Ennfremur kemur fram að afgangur ársins 2016 hafi verið áætlaður 345,6 milljarðar króna samkvæmt fjárlögum, en 325,8 milljarðar samkvæmt Frumvarpi til fjáraukalaga. Þá er bent á í svarinu að ætlað framlag til LSR séu 85,3 milljarðar króna.

Á þeim tíma sem ummæli fjármála- og efnahagsráðherra féllu, stóð vilji stjórnvalda til þess að ganga til samninga við stéttarfélög opinberra starfsmanna um breytingar á LSR. Inngreiðsla á skuldbindingar ríkissjóðs við A-deild LSR var meginstoðin í tilboði ríkisins gagnvart stéttarfélögum ríkisstarfsmanna. Í lok ágúst skrifaði formaður BHM-formönnum aðildarfélaganna bréf þar sem kemur fram að unnið sé að því í Fjármála- og efnahagsráðuneytinu að leggja A-deild LSR fé með framlagi á fjáraukalögum. Heildarsamtök stéttarfélaga opinberra starfsmanna undirrituðu síðan samkomulag þann 19. september sem fól í sér fyrirheit um umrætt framlag úr ríkissjóði til A-deildar LSR á árinu 2016.

Að þessu virtu verður að draga þá ályktun að á þeim tíma sem fjármála- og efnahagsráðherra lét ummæli sín falla hafi verið fullur ásetningur af hans hálfu að ráðstafa um 90 milljörðum króna til LSR á árinu 2016. Gera verður ráð fyrir því að ráðherra hefði hagað orðum og gjörðum með öðrum hætti í ágúst og september 2016 hefði hann vitað að snuðra myndi hlaupa á þráðinn varðandi það samkomulag sem var í burðarliðnum um miðjan ágúst og sem var undirritað þann 19. september, samanber einnig frumvarp til fjáraukalaga fyrir árið 2016.

Svar staðreynda- og samfélagsvaktarinnar miðast við þær upplýsingar sem unnið var með um miðjan ágúst 2016. Vel kann að vera að ráðherrann hafi ekki munað eftir fyrirhuguðu framlagi í LSR í ræðustólnum þann 18. ágúst, enda hendir slíkt besta fólk í hita leiksins. Það er mannlegt og einfaldast að viðurkenna slík mistök fremur en að fara langar krókaleiðir framhjá sannleikanum.

Eins og fram kemur svarinu hér fyrir ofan byggir mest allur áætlaður afgangur ríkissjóðs á árinu 2016 á jákvæðri stöðu einskiptisliða. Sama á við um halla ársins 2008, sem að miklu leyti var tilkominn vegna yfirtöku ríkissjóðs á tapi af veðlánum Seðlabanka Íslands. Halli áranna 2009 til 2013 var tilkominn vegna samdráttar í tekjum í kjölfar bankahrunsins 2008 og vegna aukinna útgjalda til atvinnuleysisbóta og annarra félagslegra tilfærslna. Hallinn hefði orðið mun meiri en raun ber vitni hefðu stjórnvöld, með aðstoð Alþjóða gjaldeyrissjóðsins, ekki gripið til margvíslegra ráðstafana til að styrkja tekjuhlið ríkissjóðs og draga úr útgjöldum. Þær aðgerðir hafa líklega ekki gert núverandi ríkisstjórn erfiðara fyrir.

Myndir:

...