Sólin Sólin Rís 03:12 • sest 23:42 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 16:13 • Sest 02:24 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 01:57 • Síðdegis: 14:41 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 08:21 • Síðdegis: 20:54 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 03:12 • sest 23:42 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 16:13 • Sest 02:24 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 01:57 • Síðdegis: 14:41 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 08:21 • Síðdegis: 20:54 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=
Forsíða Náttúruvísindi og verkfræði Lífvísindi: dýrafræði Hvar finnast ófleygir fuglar helst og getið þið nefnt nokkrar tegundir þeirra?

Flokkun:

3.6.2025
Náttúruvísindi og verkfræði Lífvísindi: dýrafræði

Hvar finnast ófleygir fuglar helst og getið þið nefnt nokkrar tegundir þeirra?

Jón Már Halldórsson og Emilía Dagný Sveinbjörnsdóttir

Einnig var spurt:
Hvernig stendur á því að sumir fuglar þróuðust þannig að þeir urðu ófleygir?

Þekktar eru um 60 tegundir fugla sem teljast ófleygar og auk þess er vitað um að minnsta kosti 150 útdauðar tegundir ófleygra fugla. Ófleygir fuglar finnast gjarnan á afskekktum eyjum þar sem lítið er um afræningja og auðvelt að nálgast fæðu á jörðu niðri. Við þessar aðstæður er flughæfni ekki mikilvægur eiginleiki til þess að lifa af.

Að geta flogið hefur ótvíræða kosti þegar þarf að forða sér frá rándýrum eða ferðast langar leiðir í leit að æti eða búsvæði. Flug útheimtir hins vegar mikla orku og talið er að fugl noti um 75% meiri orku á dag en spendýr af sambærilegri stærð. Orkan sem ófleygir fuglar þyrftu annars að nota í flug getur því nýst í annað sem gagnast þeim betur í lífsbaráttunni í því umhverfi sem þeir lifa.

Ákveðnar líkamlegar breytingar sjást hjá fuglum sem hafa misst flughæfnina. Með tímanum hafa brjóstvöðvarnir til að mynda minnkað, en þeir stjórna vængjaslætti og gefa þann kraft sem þarf til að fljúga. Einnig er bringubein ófleygra fugla hlutfallslega mun minna og að formi ólíkt bringubeini fleygra fugla. Stærstu og sterkustu vöðvar fugla tengjast einmitt við bringubeinið. Þá hafa vængbein ófleygra fugla breyst, eru styttri og ekki eins sterk en fætur hafa aftur á móti lengst og styrkst til þess að aðlagast betur göngu eða hlaupum á jörðinni.

Kasúi (Casuarius casuarius) er stór ófleygur strútfugl sem lifir í Indónesiu, Papúa Nýju-Gíneu og norðaustur Ástralíu.

Hér á eftir fylgja dæmi um nokkrar ófleygar fuglategundir.

Strútfuglar (Ratites), ásamt mörgæsum, eru sjálfsagt þekktasti hópur ófleygra fugla. Strútar (Struthio camelus) eru stærstu og fótfráustu fuglar jarðarinnar en þeir geta orðið vel yfir tveir metrar á hæð, yfir 150 kg þyngd og ná að hlaupa á hraða allt að 70 km/klst. Í dag finnast villtir strútar einungis í Afríku en áður fyrr lifðu þeir einnig á Arabíuskaganum og austur eftir Asíu. Af öðrum strútfuglum má nefna emúa (Dromaius novaehollandiae) sem aðeins finnst í Ástralíu, hina suður-amerísku nandúa (3 tegundir af ættkvíslinni Rhea) og kívífuglana á Nýja-Sjálandi (fimm tegundir af ættkvíslinni Apteryx).

Alls eru 18 tegundir mörgæsa í heiminum og eru þær allar ófleygar. Mörgæsir eru í hugum margra nátengdar Suðurskautslandinu en þær finnast einnig í Afríku, Ástralíu og Suður-Ameríku. Hjá mörgæsum hafa vængirnir þróast í eins konar bægsli sem hefur gert þær að afburða sunddýrum en sá eiginleiki hentar einkar vel við þær aðstæður sem mörgæsir lifa við. Á Vísindavefnum er að finna fjölmörg svör um mörgæsir sem áhugasömum er bent á að skoða.

Rellur (Rallidae) er stór og útbreidd ætt fugla sem telur í kringum 140 tegundir, þar af eru rúmlega 30 tegundir ófleygar. Rellur, ekki aðeins þær ófleygu heldur líka þær fleygu, kunna best við sig á jörðu niðri, á þurrlendi og í mýrum og fenjum. Dæmi um ófleyga rellu er stúfrellan (Laterallus rogersi) sem er smávaxnasta tegund ófleygra fugla, um 13 – 15 cm á lengd og vegur rúmlega 35 g. Stúfrellan lifir á lítilli eyju sem á ensku kallast Inaccessible Island eða Óaðgengilega-eyja og er í Tristan de Cunha-eyjaklasanum í Suður-Atlantshafi.

Stúfrellan (Laterallus rogersi, stundum Atlantisia rogersi) er smæst allra ófleygra fugla og lifir á lítilli og óaðgengilegri eyju í Suður-Atlantshafi.

Galapagos-skarfurinn (Nannopterum harrisi) er eini ófleygi skarfurinn. Eins og nafnið gefur til kynna lifir tegundin á Galapagoseyjum í Kyrrahafinu og er einlend þar. Þetta eru stórir fuglar, 90-100 cm á lengd og vega 2,5-5 kg. Þessi tegund telur nú um eða innan við tvö þúsund einstaklinga en sveiflur í sjávarhita sem fylgja fyrirbærinu El Niño, valda miklum stofnsveiflum hjá tegundinni þar sem fæðuskortur verður í miklum sjávarhita.

Eimendur (Tachyeres) er ættkvísl sem telur fjórar tegundr, þar af þrjár ófleygar. Það eru falklandseyja-eimöndin (Tachyeres brachypterus) sem eins og nafnið gefur til kynna finnast á Falklandseyjum, fuegian-eimöndin (Tachyeres pteneres) sem finnst í suðurhluta Síle og á Eldlandi (Tierra del Fuego), syðsta hluta Suður-Ameríku, og chubut-eimöndin (Tachyeres leucocephalus) sem lifir í San Jorge-flóa í Argentínu. Þessi síðastnefnda tegund er fágætust allra eimanda og telur líklega um eða innan við sex þúsund fugla.

Ófleygar eimendur deila svæðum með fjölda afræningja, sérstaklega á meginlandi Suður-Ameríku þar sem ýmsar tegundir fugla svo sem þangmáfur (Larus dominicanus) og gammfálki (Caracara plancus) eru skæðir afræningjar eggja og unga auk þess sem sæotrar og refir taka sinn skerf. Varnarviðbrögð eimanda eru venjulega að flýja í sjó og kafa en einnig eru þær óvenju árásargjarnar ólíkt flestum öðrum öndum.

Fyrir komu manna voru að mörgu leyti góðar aðstæður fyrir ófleyga fugla á Nýja-Sjálandi enda þróuðust margar slíkar tegundir þar. Ein þeirra er kakapó (Strigops habroptilus) sem nú á þó undir högg að sækja.

Kakapó (Strigops habroptilus) er stórvaxinn ófleygur páfagaukur sem er einlendur á Nýja-Sjálandi. Hann getur orðið allt að 65 cm á lengd, gulgrænn að lit og afar sérstakur í útliti. Kakapóinn er klassískt dæmi um úrþróun flugs á svæði (eyju) sem er laust við rándýr og hefur ofgnótt fæðu. Fyrir tíma manna á eyjunum voru kakapóar afar útbreiddir og vel aðlagaðir því að forðast ránfugla sem voru helstu afræningjar, bæði með því að vera í felulitum og með því að vera fyrst og fremst á ferðinni að næturlagi. Sú aðlögun gerði lítið gagn eftir að menn komu til eyjanna og með þeim aðkomudýr svo sem rottur og kettir, sem veiddu ekki bara á daginn, eins og ránfuglarnir, heldur líka á nóttunni. Kakapóar, eins og fleiri ófleygar tegundir, urðu mjög illa úti við þessa breytingu á vistkerfinu og fækkaði mikið. Áætlað er að tegundin telji nú aðeins rétt rúmlega 200 einstaklinga.

Að lokum má geta þess að geirfuglinn, sem varð aldauða fyrir miðja 19. öld þegar síðustu tveir fuglarnir voru veiddir við Eldey, var ófleygur og þess vegna mjög auðveld bráð. Aðallega voru það sjómenn sem veiddu hann á löngum veiðiferðum sínum enda var fuglinn stór og kjötmikill og auðveldur viðureignar. Geirfuglinn var einnig veiddur vegna fjaðranna sem voru notaðar í fatnað.

Heimildir og myndir:

Höfundar

Jón Már Halldórsson

Jón Már Halldórsson

líffræðingur

Emilía Dagný Sveinbjörnsdóttir

Emilía Dagný Sveinbjörnsdóttir

landfræðingur og starfsmaður Vísindavefsins

Útgáfudagur

3.6.2025

Spyrjandi

Hilda Björk Friðriksdóttir

Efnisorð

Tilvísun

Jón Már Halldórsson og Emilía Dagný Sveinbjörnsdóttir. „Hvar finnast ófleygir fuglar helst og getið þið nefnt nokkrar tegundir þeirra?“ Vísindavefurinn, 3. júní 2025, sótt 5. júní 2025, https://visindavefur.is/svar.php?id=87849.

Jón Már Halldórsson og Emilía Dagný Sveinbjörnsdóttir. (2025, 3. júní). Hvar finnast ófleygir fuglar helst og getið þið nefnt nokkrar tegundir þeirra? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=87849

Jón Már Halldórsson og Emilía Dagný Sveinbjörnsdóttir. „Hvar finnast ófleygir fuglar helst og getið þið nefnt nokkrar tegundir þeirra?“ Vísindavefurinn. 3. jún. 2025. Vefsíða. 5. jún. 2025. <https://visindavefur.is/svar.php?id=87849>.

Chicago | APA | MLA

Tengd svör

Skoða öll nýjustu svörin

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki

Senda grein til vinar

=

Hvar finnast ófleygir fuglar helst og getið þið nefnt nokkrar tegundir þeirra?
Einnig var spurt:

Hvernig stendur á því að sumir fuglar þróuðust þannig að þeir urðu ófleygir?

Þekktar eru um 60 tegundir fugla sem teljast ófleygar og auk þess er vitað um að minnsta kosti 150 útdauðar tegundir ófleygra fugla. Ófleygir fuglar finnast gjarnan á afskekktum eyjum þar sem lítið er um afræningja og auðvelt að nálgast fæðu á jörðu niðri. Við þessar aðstæður er flughæfni ekki mikilvægur eiginleiki til þess að lifa af.

Að geta flogið hefur ótvíræða kosti þegar þarf að forða sér frá rándýrum eða ferðast langar leiðir í leit að æti eða búsvæði. Flug útheimtir hins vegar mikla orku og talið er að fugl noti um 75% meiri orku á dag en spendýr af sambærilegri stærð. Orkan sem ófleygir fuglar þyrftu annars að nota í flug getur því nýst í annað sem gagnast þeim betur í lífsbaráttunni í því umhverfi sem þeir lifa.

Ákveðnar líkamlegar breytingar sjást hjá fuglum sem hafa misst flughæfnina. Með tímanum hafa brjóstvöðvarnir til að mynda minnkað, en þeir stjórna vængjaslætti og gefa þann kraft sem þarf til að fljúga. Einnig er bringubein ófleygra fugla hlutfallslega mun minna og að formi ólíkt bringubeini fleygra fugla. Stærstu og sterkustu vöðvar fugla tengjast einmitt við bringubeinið. Þá hafa vængbein ófleygra fugla breyst, eru styttri og ekki eins sterk en fætur hafa aftur á móti lengst og styrkst til þess að aðlagast betur göngu eða hlaupum á jörðinni.

Kasúi (Casuarius casuarius) er stór ófleygur strútfugl sem lifir í Indónesiu, Papúa Nýju-Gíneu og norðaustur Ástralíu.

Hér á eftir fylgja dæmi um nokkrar ófleygar fuglategundir.

Strútfuglar (Ratites), ásamt mörgæsum, eru sjálfsagt þekktasti hópur ófleygra fugla. Strútar (Struthio camelus) eru stærstu og fótfráustu fuglar jarðarinnar en þeir geta orðið vel yfir tveir metrar á hæð, yfir 150 kg þyngd og ná að hlaupa á hraða allt að 70 km/klst. Í dag finnast villtir strútar einungis í Afríku en áður fyrr lifðu þeir einnig á Arabíuskaganum og austur eftir Asíu. Af öðrum strútfuglum má nefna emúa (Dromaius novaehollandiae) sem aðeins finnst í Ástralíu, hina suður-amerísku nandúa (3 tegundir af ættkvíslinni Rhea) og kívífuglana á Nýja-Sjálandi (fimm tegundir af ættkvíslinni Apteryx).

Alls eru 18 tegundir mörgæsa í heiminum og eru þær allar ófleygar. Mörgæsir eru í hugum margra nátengdar Suðurskautslandinu en þær finnast einnig í Afríku, Ástralíu og Suður-Ameríku. Hjá mörgæsum hafa vængirnir þróast í eins konar bægsli sem hefur gert þær að afburða sunddýrum en sá eiginleiki hentar einkar vel við þær aðstæður sem mörgæsir lifa við. Á Vísindavefnum er að finna fjölmörg svör um mörgæsir sem áhugasömum er bent á að skoða.

Rellur (Rallidae) er stór og útbreidd ætt fugla sem telur í kringum 140 tegundir, þar af eru rúmlega 30 tegundir ófleygar. Rellur, ekki aðeins þær ófleygu heldur líka þær fleygu, kunna best við sig á jörðu niðri, á þurrlendi og í mýrum og fenjum. Dæmi um ófleyga rellu er stúfrellan (Laterallus rogersi) sem er smávaxnasta tegund ófleygra fugla, um 13 – 15 cm á lengd og vegur rúmlega 35 g. Stúfrellan lifir á lítilli eyju sem á ensku kallast Inaccessible Island eða Óaðgengilega-eyja og er í Tristan de Cunha-eyjaklasanum í Suður-Atlantshafi.

Stúfrellan (Laterallus rogersi, stundum Atlantisia rogersi) er smæst allra ófleygra fugla og lifir á lítilli og óaðgengilegri eyju í Suður-Atlantshafi.

Galapagos-skarfurinn (Nannopterum harrisi) er eini ófleygi skarfurinn. Eins og nafnið gefur til kynna lifir tegundin á Galapagoseyjum í Kyrrahafinu og er einlend þar. Þetta eru stórir fuglar, 90-100 cm á lengd og vega 2,5-5 kg. Þessi tegund telur nú um eða innan við tvö þúsund einstaklinga en sveiflur í sjávarhita sem fylgja fyrirbærinu El Niño, valda miklum stofnsveiflum hjá tegundinni þar sem fæðuskortur verður í miklum sjávarhita.

Eimendur (Tachyeres) er ættkvísl sem telur fjórar tegundr, þar af þrjár ófleygar. Það eru falklandseyja-eimöndin (Tachyeres brachypterus) sem eins og nafnið gefur til kynna finnast á Falklandseyjum, fuegian-eimöndin (Tachyeres pteneres) sem finnst í suðurhluta Síle og á Eldlandi (Tierra del Fuego), syðsta hluta Suður-Ameríku, og chubut-eimöndin (Tachyeres leucocephalus) sem lifir í San Jorge-flóa í Argentínu. Þessi síðastnefnda tegund er fágætust allra eimanda og telur líklega um eða innan við sex þúsund fugla.

Ófleygar eimendur deila svæðum með fjölda afræningja, sérstaklega á meginlandi Suður-Ameríku þar sem ýmsar tegundir fugla svo sem þangmáfur (Larus dominicanus) og gammfálki (Caracara plancus) eru skæðir afræningjar eggja og unga auk þess sem sæotrar og refir taka sinn skerf. Varnarviðbrögð eimanda eru venjulega að flýja í sjó og kafa en einnig eru þær óvenju árásargjarnar ólíkt flestum öðrum öndum.

Fyrir komu manna voru að mörgu leyti góðar aðstæður fyrir ófleyga fugla á Nýja-Sjálandi enda þróuðust margar slíkar tegundir þar. Ein þeirra er kakapó (Strigops habroptilus) sem nú á þó undir högg að sækja.

Kakapó (Strigops habroptilus) er stórvaxinn ófleygur páfagaukur sem er einlendur á Nýja-Sjálandi. Hann getur orðið allt að 65 cm á lengd, gulgrænn að lit og afar sérstakur í útliti. Kakapóinn er klassískt dæmi um úrþróun flugs á svæði (eyju) sem er laust við rándýr og hefur ofgnótt fæðu. Fyrir tíma manna á eyjunum voru kakapóar afar útbreiddir og vel aðlagaðir því að forðast ránfugla sem voru helstu afræningjar, bæði með því að vera í felulitum og með því að vera fyrst og fremst á ferðinni að næturlagi. Sú aðlögun gerði lítið gagn eftir að menn komu til eyjanna og með þeim aðkomudýr svo sem rottur og kettir, sem veiddu ekki bara á daginn, eins og ránfuglarnir, heldur líka á nóttunni. Kakapóar, eins og fleiri ófleygar tegundir, urðu mjög illa úti við þessa breytingu á vistkerfinu og fækkaði mikið. Áætlað er að tegundin telji nú aðeins rétt rúmlega 200 einstaklinga.

Að lokum má geta þess að geirfuglinn, sem varð aldauða fyrir miðja 19. öld þegar síðustu tveir fuglarnir voru veiddir við Eldey, var ófleygur og þess vegna mjög auðveld bráð. Aðallega voru það sjómenn sem veiddu hann á löngum veiðiferðum sínum enda var fuglinn stór og kjötmikill og auðveldur viðureignar. Geirfuglinn var einnig veiddur vegna fjaðranna sem voru notaðar í fatnað.

Heimildir og myndir:...