Senda inn spurningu
Sólin Sólin Rís 05:12 • sest 21:41 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 00:00 • Sest 00:00 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 08:09 • Síðdegis: 20:27 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 02:12 • Síðdegis: 14:14 í Reykjavík
Visit the English version

Flokkun:

Hugvísindi Sagnfræði: mannkynssaga

Hvernig var menningin í Kína til forna og hver var Shi Huangdi?

Hrannar Baldvinsson

Shi Huangdi (始皇帝), sem merkir bókstaflega fyrsti keisari, fæddist árið 259 f.Kr. Hann hét réttu nafni Ying Zheng (嬴政) og var konungur í Qin-ríkinu í Kína til forna. Stundum er hann nefndur Qin Shihuang (秦始皇) sem þýðir fyrsti keisarinn frá Qin. Shi Huangdi sameinaði öll kínversku ríkin í eitt keisaradæmi eftir mörg hundruð ára sundrungu. Hann skipaði sjálfan sig keisara hins sameinaða ríkis, lagði grunninn að Kínamúrnum og samræmdi ritmálið í landinu. Hann er því án efa ein af áhrifamestu persónum í sögu landsins.

Í svari við spurningunni Hver er saga og menning hinna fornu kínversku ríkja? er fjallað um tímabilið fyrir valdatíð Shi Huangdi og bendum við lesendum á að lesa það svar einnig.

Konungur Qin

Áratugina fyrir fæðingu Ying Zheng höfðu gífurlegar skipulagsbreytingar verið gerðar í Qin-ríki. Breytingarnar eru kenndar við svokallaða löghyggju (法家, Fajia). Qin-ríkið einkenndist á þessum tíma meðal annars af gífurlegum heraga og grimmilegum refsingum fyrir smæstu afbrot. Herinn hafði verið efldur gríðarlega og var Qin-ríkið án efa öflugasta ríki Kína.

Teikning af Ying Zheng (??) eða Shi Huangdi (???) 1. keisara Kína.

Zheng tók formlega við konungsdæminu aðeins 13 ára gamall en fyrst um sinn stjórnaði ríkisstjóri í hans nafni. Þegar Zheng var 21 árs tók hann öll völd í sínar hendur og lét taka ríkisstjórann af lífi. Þetta var árið 238 f.Kr. Á næstu árum herjaði hann miskunnarlaust á nágrannaríkin með fullþingi forsætisráðherra síns Li Si (李斯) og árið 221 f.Kr. var hann búinn að leggja þau öll undir sig. Zheng bjó þá til nýtt embætti keisara (Huangdi,皇帝) og nefndi sjálfan sig fyrsta keisara (Shihuangdi 始皇帝).

Keisari yfir Kína

Þar sem ríkið hafði verið sundrað í mörg hundruð ár vildu keisarinn og ráðgjafar hans leggja allt kapp á að koma í veg fyrir að slíkt gerðist aftur. Byrjað var á því að afnema lénskipulagið og var ríkinu skipt í 36 stjórnsýslueiningar og ráðamenn í hverri einingu voru skipaðir af keisaranum sem einnig gat rekið þá eftir geðþótta. Hér var þó í rauninni um að ræða stjórnskipulag sem verið hafði við lýði í Qin-ríkinu um nokkurt skeið. Hinum gamla aðli sem átti mikilla hagsmuna að gæta af lénskipulaginu var skipað að flytja til höfuðborgarinnar Xianyang (咸阳) svo hægt væri að hafa eftirlit með þeim.

Til að stuðla að sameiningu landsins voru meðal annars gjaldmiðlar og mælieiningar samræmdar um allt ríkið og lög sett um leyfilega lengd milli hjólbarða á hestvögnum svo að allir gætu ekið eftir sömu vegum. Farið var í gríðarlegar samgönguframkvæmdir og tugir ef ekki hundruðir þúsunda manna voru kallaðir í þegnskylduvinnu til þess að leggja vegi, grafa skipaskurði og fleira. Í norðri voru varnarveggir sem hin ýmsu ríki höfðu byggt til varnar hirðingjaárásum, sameinaðir í einn og var þá kominn grunnurinn að Kínamúrnum, þótt hann væri í nokkru frábrugðinn múrnum sem núna stendur. Einnig var farið í landvinningahernað suður á bóginn og var landsvæðið sem nú er Guangdong (广东) innlimað í ríkið. Auk þess lét Zheng byggja fyrir sig risavaxna höll og grafhýsi með rúmlega 8.000 leirhermönnum í fullri stærð. Grafhýsið með leirhermönnunum fannst ekki fyrr en árið 1974.



Eitt merkasta verk Zheng (Shi Huangdi) var að samræma ritmál Kínverja.

Eitt mikilvægasta verk keisarans var þó sennilega að samræma ritmálið. Fyrir sameininguna hafði hvert ríki notað sína eigin útgáfu af kínversku letri en keisarinn ákvað nú að allir skildu notast við það letur sem notað hafði verið í Qin-ríkinu.

Þótt keisarinn hafi vissulega þrælað þegnum sínum út var hann engu að síður harðduglegur sjálfur. Dag hvern las hann yfir aragrúa af skjölum og stoppaði ekki fyrr en fyrirfram ákveðnum kvóta var náð. Hann var á sífelldum þvælingi um allt ríkið til að fylgjast með að allt færi fram eins og hann vildi. Að auki lét hann reisa áletraðar steinsúlur víðs vegar um ríkið þar sem verk hans voru mærð og þegnar hans minntir á þær framfarir sem orðið höfðu.

Fyrsti keisarinn þoldi illa mótbárur og þegar ráðgjafi hans kvartaði yfir gagnrýni menntamanna á hin hörðu lög ríkisins gaf hann út þá tilskipun að allar bækur sem ekki fjölluðu um landbúnað, læknisfræði eða guðfræði, skildu brenndar. Þeir menntamenn sem ekki voru samvinnuþýðir voru teknir af lífi.



Í grafhýsi Zheng (Shi Huangdi) fundust 8.000 leirhermenn í fullri stærð.

Dauði keisarans og fall ríkisins

Keisarinn eignaðist marga óvini vegna harðstjórnar sinnar og stórtækra aðgerða. Margoft var reynt að ráða hann af dögum og þegar fram liðu stundir fór þetta að taka sinn toll. Keisarinn varð afar vænisjúkur og óttaðist stöðugt um líf sitt. Hann réð fjölda tvífara til þess að rugla mögulega morðingja í ríminu og flutti sig reglulega um set. Hann hóf jafnframt að leita að elixír sem myndi gera hann ódauðlegan. Ekki varð honum kápan úr því klæðinu því Zheng lést 10. september 210 f.Kr skammt frá höfuðborginni. Sumar heimildir herma að það hafi verið eitrað fyrir honum.

Eftir dauða keisarans komu ráðgjafar hans einum af sonum hans í hásætið og er hann þekktur sem Qin er Shi (秦二世) eða annar keisari af Qin. Qin er Shi réð þó illa við að stjórna þessu stóra ríki og fljótlega var gerð uppreisn. Qin-ríkið féll því árið 207 f.Kr. aðeins 14 árum eftir stofnun þess. Við því tók Han-ríkið (汉朝) sem mildaði töluvert hin ströngu lög Qin-ríkisins þó það hafi haldið þeim í grófum dráttum.

Eftir fall Qin-ríkisins voru kínverskir fræðimenn nánast einróma í fordæmingu sinni á keisaranum. Hann var sagður grimmur og hjátrúarfullur mikilmennskubrjálæðingur sem hafi þrælað þegnum sínum út. Sérstaklega var mikið gert úr bókabrennum hans og aftökum á menntamönnum. Það verður þó auðvitað að hafa í huga að þeir menntamenn sem lögðu línurnar voru embættismenn í hinu nýstofnaða Han-veldi og skiljanlega vildu þeir fjarlægja sig frá hinu óvinsæla Qin-ríki. Auk þess voru þessir menn flestir menntaðir í konfúsískum fræðum og þar af leiðandi á öndverðum meiði við hina hörðu löghyggju.

Á tuttugustu öld hefur viðhorfið gagnvart 1. keisaranum mildast og margir hafa horft til jákvæðra afleiðinga af stjórnartíð hans, svo sem sameiningu ríkisins og samræmingu ritmálsins. Meðal annars hafa verið færð rök fyrir því að samræmt ritmál hafi ollið því að menntastétt Kína hafi fundið til meiri samkenndar en ella þar sem fjölmargar mállýskur eru talaðar í landinu. Þetta hafi því átt stóran þátt í því að Kína er enn í dag eitt ríki.

Frekara lesefni á Vísindavefnum:

Heimildir:
  • Patricia B. Ebrey. China, Cambridge Illustrated History. London, 2000
  • McKay, Hill, Buckler, Ebrey. A history of world societies, Volume A. 6.útgáfa, Boston, 2004.
  • The C´hin and Han Empires 221B.C-A.D 220. The Cambridge History Of China, 1. bindi. Denis Twitchett og Michael Loewe sáu um útgáfu. Cambridge, 1986.

Myndir:

Höfundur

Hrannar Baldvinsson

B.A. í Austur-Asíu fræðum og ritstjóri Ling Ling

Útgáfudagur

4.2.2009

Spyrjandi

Marína Rós Levy, f. 1994

Efnisorð

Tilvísun

Hrannar Baldvinsson. „Hvernig var menningin í Kína til forna og hver var Shi Huangdi?“ Vísindavefurinn, 4. febrúar 2009. Sótt 27. apríl 2024. http://visindavefur.is/svar.php?id=50244.

Hrannar Baldvinsson. (2009, 4. febrúar). Hvernig var menningin í Kína til forna og hver var Shi Huangdi? Vísindavefurinn. Sótt af http://visindavefur.is/svar.php?id=50244

Hrannar Baldvinsson. „Hvernig var menningin í Kína til forna og hver var Shi Huangdi?“ Vísindavefurinn. 4. feb. 2009. Vefsíða. 27. apr. 2024. <http://visindavefur.is/svar.php?id=50244>.

Chicago | APA | MLA

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki
Spyrja

Sendu inn spurningu LeiðbeiningarTil baka

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Senda grein til vinar

=

Hvernig var menningin í Kína til forna og hver var Shi Huangdi?
Shi Huangdi (始皇帝), sem merkir bókstaflega fyrsti keisari, fæddist árið 259 f.Kr. Hann hét réttu nafni Ying Zheng (嬴政) og var konungur í Qin-ríkinu í Kína til forna. Stundum er hann nefndur Qin Shihuang (秦始皇) sem þýðir fyrsti keisarinn frá Qin. Shi Huangdi sameinaði öll kínversku ríkin í eitt keisaradæmi eftir mörg hundruð ára sundrungu. Hann skipaði sjálfan sig keisara hins sameinaða ríkis, lagði grunninn að Kínamúrnum og samræmdi ritmálið í landinu. Hann er því án efa ein af áhrifamestu persónum í sögu landsins.

Í svari við spurningunni Hver er saga og menning hinna fornu kínversku ríkja? er fjallað um tímabilið fyrir valdatíð Shi Huangdi og bendum við lesendum á að lesa það svar einnig.

Konungur Qin

Áratugina fyrir fæðingu Ying Zheng höfðu gífurlegar skipulagsbreytingar verið gerðar í Qin-ríki. Breytingarnar eru kenndar við svokallaða löghyggju (法家, Fajia). Qin-ríkið einkenndist á þessum tíma meðal annars af gífurlegum heraga og grimmilegum refsingum fyrir smæstu afbrot. Herinn hafði verið efldur gríðarlega og var Qin-ríkið án efa öflugasta ríki Kína.

Teikning af Ying Zheng (??) eða Shi Huangdi (???) 1. keisara Kína.

Zheng tók formlega við konungsdæminu aðeins 13 ára gamall en fyrst um sinn stjórnaði ríkisstjóri í hans nafni. Þegar Zheng var 21 árs tók hann öll völd í sínar hendur og lét taka ríkisstjórann af lífi. Þetta var árið 238 f.Kr. Á næstu árum herjaði hann miskunnarlaust á nágrannaríkin með fullþingi forsætisráðherra síns Li Si (李斯) og árið 221 f.Kr. var hann búinn að leggja þau öll undir sig. Zheng bjó þá til nýtt embætti keisara (Huangdi,皇帝) og nefndi sjálfan sig fyrsta keisara (Shihuangdi 始皇帝).

Keisari yfir Kína

Þar sem ríkið hafði verið sundrað í mörg hundruð ár vildu keisarinn og ráðgjafar hans leggja allt kapp á að koma í veg fyrir að slíkt gerðist aftur. Byrjað var á því að afnema lénskipulagið og var ríkinu skipt í 36 stjórnsýslueiningar og ráðamenn í hverri einingu voru skipaðir af keisaranum sem einnig gat rekið þá eftir geðþótta. Hér var þó í rauninni um að ræða stjórnskipulag sem verið hafði við lýði í Qin-ríkinu um nokkurt skeið. Hinum gamla aðli sem átti mikilla hagsmuna að gæta af lénskipulaginu var skipað að flytja til höfuðborgarinnar Xianyang (咸阳) svo hægt væri að hafa eftirlit með þeim.

Til að stuðla að sameiningu landsins voru meðal annars gjaldmiðlar og mælieiningar samræmdar um allt ríkið og lög sett um leyfilega lengd milli hjólbarða á hestvögnum svo að allir gætu ekið eftir sömu vegum. Farið var í gríðarlegar samgönguframkvæmdir og tugir ef ekki hundruðir þúsunda manna voru kallaðir í þegnskylduvinnu til þess að leggja vegi, grafa skipaskurði og fleira. Í norðri voru varnarveggir sem hin ýmsu ríki höfðu byggt til varnar hirðingjaárásum, sameinaðir í einn og var þá kominn grunnurinn að Kínamúrnum, þótt hann væri í nokkru frábrugðinn múrnum sem núna stendur. Einnig var farið í landvinningahernað suður á bóginn og var landsvæðið sem nú er Guangdong (广东) innlimað í ríkið. Auk þess lét Zheng byggja fyrir sig risavaxna höll og grafhýsi með rúmlega 8.000 leirhermönnum í fullri stærð. Grafhýsið með leirhermönnunum fannst ekki fyrr en árið 1974.



Eitt merkasta verk Zheng (Shi Huangdi) var að samræma ritmál Kínverja.

Eitt mikilvægasta verk keisarans var þó sennilega að samræma ritmálið. Fyrir sameininguna hafði hvert ríki notað sína eigin útgáfu af kínversku letri en keisarinn ákvað nú að allir skildu notast við það letur sem notað hafði verið í Qin-ríkinu.

Þótt keisarinn hafi vissulega þrælað þegnum sínum út var hann engu að síður harðduglegur sjálfur. Dag hvern las hann yfir aragrúa af skjölum og stoppaði ekki fyrr en fyrirfram ákveðnum kvóta var náð. Hann var á sífelldum þvælingi um allt ríkið til að fylgjast með að allt færi fram eins og hann vildi. Að auki lét hann reisa áletraðar steinsúlur víðs vegar um ríkið þar sem verk hans voru mærð og þegnar hans minntir á þær framfarir sem orðið höfðu.

Fyrsti keisarinn þoldi illa mótbárur og þegar ráðgjafi hans kvartaði yfir gagnrýni menntamanna á hin hörðu lög ríkisins gaf hann út þá tilskipun að allar bækur sem ekki fjölluðu um landbúnað, læknisfræði eða guðfræði, skildu brenndar. Þeir menntamenn sem ekki voru samvinnuþýðir voru teknir af lífi.



Í grafhýsi Zheng (Shi Huangdi) fundust 8.000 leirhermenn í fullri stærð.

Dauði keisarans og fall ríkisins

Keisarinn eignaðist marga óvini vegna harðstjórnar sinnar og stórtækra aðgerða. Margoft var reynt að ráða hann af dögum og þegar fram liðu stundir fór þetta að taka sinn toll. Keisarinn varð afar vænisjúkur og óttaðist stöðugt um líf sitt. Hann réð fjölda tvífara til þess að rugla mögulega morðingja í ríminu og flutti sig reglulega um set. Hann hóf jafnframt að leita að elixír sem myndi gera hann ódauðlegan. Ekki varð honum kápan úr því klæðinu því Zheng lést 10. september 210 f.Kr skammt frá höfuðborginni. Sumar heimildir herma að það hafi verið eitrað fyrir honum.

Eftir dauða keisarans komu ráðgjafar hans einum af sonum hans í hásætið og er hann þekktur sem Qin er Shi (秦二世) eða annar keisari af Qin. Qin er Shi réð þó illa við að stjórna þessu stóra ríki og fljótlega var gerð uppreisn. Qin-ríkið féll því árið 207 f.Kr. aðeins 14 árum eftir stofnun þess. Við því tók Han-ríkið (汉朝) sem mildaði töluvert hin ströngu lög Qin-ríkisins þó það hafi haldið þeim í grófum dráttum.

Eftir fall Qin-ríkisins voru kínverskir fræðimenn nánast einróma í fordæmingu sinni á keisaranum. Hann var sagður grimmur og hjátrúarfullur mikilmennskubrjálæðingur sem hafi þrælað þegnum sínum út. Sérstaklega var mikið gert úr bókabrennum hans og aftökum á menntamönnum. Það verður þó auðvitað að hafa í huga að þeir menntamenn sem lögðu línurnar voru embættismenn í hinu nýstofnaða Han-veldi og skiljanlega vildu þeir fjarlægja sig frá hinu óvinsæla Qin-ríki. Auk þess voru þessir menn flestir menntaðir í konfúsískum fræðum og þar af leiðandi á öndverðum meiði við hina hörðu löghyggju.

Á tuttugustu öld hefur viðhorfið gagnvart 1. keisaranum mildast og margir hafa horft til jákvæðra afleiðinga af stjórnartíð hans, svo sem sameiningu ríkisins og samræmingu ritmálsins. Meðal annars hafa verið færð rök fyrir því að samræmt ritmál hafi ollið því að menntastétt Kína hafi fundið til meiri samkenndar en ella þar sem fjölmargar mállýskur eru talaðar í landinu. Þetta hafi því átt stóran þátt í því að Kína er enn í dag eitt ríki.

Frekara lesefni á Vísindavefnum:

Heimildir:
  • Patricia B. Ebrey. China, Cambridge Illustrated History. London, 2000
  • McKay, Hill, Buckler, Ebrey. A history of world societies, Volume A. 6.útgáfa, Boston, 2004.
  • The C´hin and Han Empires 221B.C-A.D 220. The Cambridge History Of China, 1. bindi. Denis Twitchett og Michael Loewe sáu um útgáfu. Cambridge, 1986.

Myndir:...