Sólin Sólin Rís 11:02 • sest 15:37 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 14:37 • Sest 23:27 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 10:30 • Síðdegis: 23:05 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 04:04 • Síðdegis: 17:00 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 11:02 • sest 15:37 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 14:37 • Sest 23:27 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 10:30 • Síðdegis: 23:05 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 04:04 • Síðdegis: 17:00 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=

Hvað er bundið mál?

Jón Gunnar Þorsteinsson

Spurningin í heild sinni hljóðaði svona:
Hver er munurinn á bundnu og óbundnu máli? Ég finn ekki svar á Vísindavefnum um muninn á þessu tvennu. Er það eitthvað sem væri hægt að fá svar við með góðum dæmum. Það er stundum að vefjast fyrir syni mínum sem er í leiklist, sérstaklega ef bundið mál er á ljóðformi en ekki í hefðbundnum reglum ljóðformsins, stuðlar, höfuðstafir og rím. Einnig texti Shakespeares til dæmis „Að vera eða ekki vera“

Bundið mál er texti sem fylgir bragreglum að meira eða minna leyti. Andstæðan er svokallað laust mál, en með því er átt við texta sem ekki fylgir bragreglum.

Í sjálfu sér er ekki flókið að átta sig á hvort texti sé á bundnu máli. Í prentuðum bókum þekkist bundinn texti helst á braglínum sem einnig nefnast ljóðlínur. Ljóðlína er einfaldlega lína í ljóði.

Í bókum þekkist bundinn texti helst á braglínum. Hér er dæmi úr útgáfu á Eddu Snorra Sturlusonar. Kvæðið á síðunni er undir svonefndu fornyrðislagi en það er algengur bragarháttur eddukvæða. Í fornyrðislagi hefur hver braglína tvö ris eða áhersluatkvæði. Fjöldi forliða og annarra áhersluléttra atkvæða er hins vegar breytilegur. Fornyrðislag hefur þess vegna ekki fasta hrynjandi.

Ekki er heldur flókið að heyra hvort texti sem lesinn er upp sé á bundnu máli. Ef upplesinn texti hefur hrynjandi sem minnir á upplestur kvæðis er um bundið mál að ræða. Rétt er að taka fram að bundið mál þarf alls ekki að hafa rím eða stuðlasetningu eða skiptast í erindi.

Aðalatriði bundins mál er skipuleg hrynjandi, en með því er átt við að einhvers konar reglu er komið á hljómfall orðanna. Alþjóðlega orðið fyrir hrynjandi er rhythm, dregið af gríska orðinu rhythmos sem merkir ‚reglubundin og endurtekin hreyfing‘.

Sumar kveðskapargreinar eru lausari í böndunum en aðrar. Í eddukvæðum er hrynjandi til dæmis óreglulegri en í mörgum öðrum kveðskapargreinum. Það sama er hægt að segja um mörg nútímaljóð. Um ljóð sem eru óbundin nota menn yfirleitt hugtakið prósaljóð.

Þar sem spurt var sérstaklega um leikrit Shakespeares má geta þess að bragarháttur þeirra nefnist stakhenda (e. blank verse). Í stakhendu eru jafnar, rímlausar braglínur og engin skipting í erindi. Hver lína er 10 eða 11 atkvæði og í hverri línu er fimm stígandi tvíliðir, venjulega með áherslulausri endingu á eftir síðasta risi. Um tvíliði og almennt um bragliði er hægt að lesa meira í svari við spurningunni Hvað eru jambar og hvernig tengjast þeir sonnettu?

Rétt er að taka fram að mörk á milli bundins máls og lauss eru ekki niðurnjörfuð. Hægur vandi er til dæmis að taka fyrstu málsgreinina úr efnisgreininni hér fyrir ofan og bæði skrifa hana og lesa upp eins og um bundið mál væri að ræða.

Þar sem spurt var
um leikrit Shakespeares
má geta þess
að bragarháttur
þeirra nefnist
stakhenda.

Heimild og frekara lesefni:
  • Jakob Benediktsson (ritstj.), Hugtök og heiti í bókmenntafræði, Mál og menning, Reykjavík 1989.

Mynd:

Höfundur

Jón Gunnar Þorsteinsson

bókmenntafræðingur og ritstjóri Vísindavefsins

Útgáfudagur

11.3.2016

Spyrjandi

Anna Þorbjörg Toher

Tilvísun

Jón Gunnar Þorsteinsson. „Hvað er bundið mál?“ Vísindavefurinn, 11. mars 2016, sótt 7. desember 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=71307.

Jón Gunnar Þorsteinsson. (2016, 11. mars). Hvað er bundið mál? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=71307

Jón Gunnar Þorsteinsson. „Hvað er bundið mál?“ Vísindavefurinn. 11. mar. 2016. Vefsíða. 7. des. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=71307>.

Chicago | APA | MLA

Senda grein til vinar

=

Hvað er bundið mál?
Spurningin í heild sinni hljóðaði svona:

Hver er munurinn á bundnu og óbundnu máli? Ég finn ekki svar á Vísindavefnum um muninn á þessu tvennu. Er það eitthvað sem væri hægt að fá svar við með góðum dæmum. Það er stundum að vefjast fyrir syni mínum sem er í leiklist, sérstaklega ef bundið mál er á ljóðformi en ekki í hefðbundnum reglum ljóðformsins, stuðlar, höfuðstafir og rím. Einnig texti Shakespeares til dæmis „Að vera eða ekki vera“

Bundið mál er texti sem fylgir bragreglum að meira eða minna leyti. Andstæðan er svokallað laust mál, en með því er átt við texta sem ekki fylgir bragreglum.

Í sjálfu sér er ekki flókið að átta sig á hvort texti sé á bundnu máli. Í prentuðum bókum þekkist bundinn texti helst á braglínum sem einnig nefnast ljóðlínur. Ljóðlína er einfaldlega lína í ljóði.

Í bókum þekkist bundinn texti helst á braglínum. Hér er dæmi úr útgáfu á Eddu Snorra Sturlusonar. Kvæðið á síðunni er undir svonefndu fornyrðislagi en það er algengur bragarháttur eddukvæða. Í fornyrðislagi hefur hver braglína tvö ris eða áhersluatkvæði. Fjöldi forliða og annarra áhersluléttra atkvæða er hins vegar breytilegur. Fornyrðislag hefur þess vegna ekki fasta hrynjandi.

Ekki er heldur flókið að heyra hvort texti sem lesinn er upp sé á bundnu máli. Ef upplesinn texti hefur hrynjandi sem minnir á upplestur kvæðis er um bundið mál að ræða. Rétt er að taka fram að bundið mál þarf alls ekki að hafa rím eða stuðlasetningu eða skiptast í erindi.

Aðalatriði bundins mál er skipuleg hrynjandi, en með því er átt við að einhvers konar reglu er komið á hljómfall orðanna. Alþjóðlega orðið fyrir hrynjandi er rhythm, dregið af gríska orðinu rhythmos sem merkir ‚reglubundin og endurtekin hreyfing‘.

Sumar kveðskapargreinar eru lausari í böndunum en aðrar. Í eddukvæðum er hrynjandi til dæmis óreglulegri en í mörgum öðrum kveðskapargreinum. Það sama er hægt að segja um mörg nútímaljóð. Um ljóð sem eru óbundin nota menn yfirleitt hugtakið prósaljóð.

Þar sem spurt var sérstaklega um leikrit Shakespeares má geta þess að bragarháttur þeirra nefnist stakhenda (e. blank verse). Í stakhendu eru jafnar, rímlausar braglínur og engin skipting í erindi. Hver lína er 10 eða 11 atkvæði og í hverri línu er fimm stígandi tvíliðir, venjulega með áherslulausri endingu á eftir síðasta risi. Um tvíliði og almennt um bragliði er hægt að lesa meira í svari við spurningunni Hvað eru jambar og hvernig tengjast þeir sonnettu?

Rétt er að taka fram að mörk á milli bundins máls og lauss eru ekki niðurnjörfuð. Hægur vandi er til dæmis að taka fyrstu málsgreinina úr efnisgreininni hér fyrir ofan og bæði skrifa hana og lesa upp eins og um bundið mál væri að ræða.

Þar sem spurt var
um leikrit Shakespeares
má geta þess
að bragarháttur
þeirra nefnist
stakhenda.

Heimild og frekara lesefni:
  • Jakob Benediktsson (ritstj.), Hugtök og heiti í bókmenntafræði, Mál og menning, Reykjavík 1989.

Mynd:...