Er skata í útrýmingarhættu?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Er skata í útrýmingarhættu?
Í heild er spurningin svona:

Góðan dag. Langar að vita hvort skatan sé í útrýmingarhættu. Við erum að vinna ERASMUS+ verkefni í Hraunvallaskóla með skólum um víða Evrópu og þurfum að finna dýr sem er í útrýmingarhættu á eða við Ísland. Höfum séð á Netinu - en kannski ekki á öruggum síðum. Því spyrjum við, stemmir það að skatan sé í útrýmingarhættu? Með kærri kveðju úr Hraunvallaskóla.

Svarið við spurningunni fer eftir því hvaða skötutegund spyrjandinn hefur í huga.

Hér við land finnast nokkrar tegundir af ættbálki skata (Hypotremata). Má þar helst nefna tindaskötuna (Raja radiata) sem einnig er kunn undir heitinu tindabikkja og er langalgengasta skötu- og brjóskfisktegundin á Íslandsmiðum. Ef spurningin á við þá tegund þá er það rétt að stofn tindaskötu við Ísland hefur minnkað á undanförnum árum. Vísitala lífmassa tegundarinnar á íslensku landgrunni hefur lækkað úr 20 árið 1985 niður í 12 árið 2017. Þetta er umtalsverð lækkun á lífmassa en þó hefur nýliðun aukist á undanförnum árum. Skötur geta verið viðkvæmar fyrir ofveiði þar sem þær verða seint kynþroska og afkoma þeirra er mjög hæg. Sennilega bera skötutegundir eins og tindaskatan einhver merki um ofveiði þó þær teljist ekki vera í útrýmingarhættu samkvæmt viðmiðum Alþjóðlegu náttúruverndarsamtakanna (IUCN) sem gjarnan er vísað til þegar rætt er um tegundir í útrýmingarhættu.

Ef spyrjandi á hins vegar við skötutegundina Dipturus batis, sem á íslensku kallast venjulega bara skata, þá er staðan aðeins önnur. Þessi tegund er tiltölulega lítið nýtt hér við land enda er tindaskatan uppistaðan í skötuveiðum íslenskra skipa. Fyrr á öldum var skata algengasta skötutegundin í norðanverðu Atlantshafi og fékk þá enska heitið „common skate“. Skötu hefur hins vegar fækkað umtalsvert á 20. öld og í reynd hefur hún nánast horfið víða á svæðum þar sem hún lifði áður, sennilega vegna umfangmikilla fiskveiða og þá helst vegna togveiða. Þessi svæði eru meðal annars Írlandshaf, Ermasund og í sunnanverður Norðursjór. Skatan telst því vera í útrýmingarhættu miðað við stofnþróun tegundarinnar síðast liðna hálfa öld og er talin vera í útrýmingarhættu (e. endangered) hjá IUCN. Sennilega hefur henni einnig fækkað töluvert á Íslandsmiðum vegna umtalsverðra togveiða á landgrunninu líkt og við Bretlandseyjar, meginland Evrópu og í Miðjarðarhafi.

Í fljótu bragði dettur höfundi ekki í hug aðrar tegundir sem lifa á eða við Ísland og eru í útrýmingarhættu nema állinn (Anguilla anguilla). Þessi merkilegi fiskur sem finnst í votlendi og lækjum, aðallega á sunnanverðu landinu, telst vera í mikilli útrýmingarhættu (e. critically endangered) á heimsvísu.

Talið er að allir álar hrygni á allt að 700 metra dýpi í Þanghafinu (Sargossahafi) austur af Mið-Ameríku. Þaðan berast lirfurnar með Golfstraumnum norður í höf meðal annars til Íslands en einnig til meginlands Evrópu og Bretlandseyja. Ál hefur fækkað mjög mikið á síðastliðnum áratugum, jafnvel um eða yfir 90% frá 1970. Með örfáum undantekningum á þessi gríðarlega fækkun á sér vart hliðstæðu hjá núlifandi tegundum.

Ekki er ljós hvað veldur þessar miklu fækkun. Sennilega er um samverkandi þætti að ræða svo sem ofveiði, áhrif sníkjudýra sem leggjast á álinn, eiturefnamengun á búsvæði hans, aðallega PCB, og virkjanir. Auk þess kunna að vera einhverjar náttúrulegar sveiflur sem fara saman með þessum neikvæðu þáttum þannig að útkoman verður enn verri.

Þess má að lokum geta að til eru tegundir sem taldar eru í útrýmingarhættu á Íslandi þótt það sama eigi ekki við á heimsvísu. Til þess að fræðast um þær er lesendum bent á svar sama höfundar við spurningunni Hvaða dýr eru aðallega í útrýmingarhættu á Íslandi?

Heimildir:

• Hafrannsóknarstofnun (2017). Tindaskata - Starry ray. Ástand nytjastofna sjávar og ráðgjöf 2017.
• Kulka, D.W., Sulikowski, J., Gedamke, J., Pasolini, P. & Endicott, M. (2009). Amblyraja radiata. The IUCN Red List of Threatened Species 2009.
• Jacoby, D. & Gollock, M. (2014). Anguilla anguilla. The IUCN Red List of Threatened Species.

Myndir:

• Amblyraja radiata no.jpg - Wikimedia Commons. Höfundur myndar: Arnstein Rønning. (Sótt 27. 11. 2017).
• Common Skate | Planet Sea Fishing. (Sótt 9. 1. 2018).
• File:Anguilla anguilla Aquarium Barcelona.jpg - Wikimedia Commons. (Sótt 29.11.2017).

---

Svarið var uppfært 9. janúar 2018 eftir ábendingu frá lesanda.

...