Sólin Sólin Rís 05:56 • sest 21:01 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 12:09 • Sest 20:38 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 08:41 • Síðdegis: 20:53 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 02:34 • Síðdegis: 14:48 í Reykjavík
Sólin Sólin Rís 05:56 • sest 21:01 í Reykjavík
Tunglið Tunglið Rís 12:09 • Sest 20:38 í Reykjavík
Flóð Flóð Árdegis: 08:41 • Síðdegis: 20:53 í Reykjavík
Fjaran Fjara Árdegis: 02:34 • Síðdegis: 14:48 í Reykjavík
LeiðbeiningarTil baka

Sendu inn spurningu

Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.

Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að svara öllum spurningum.

Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki nægileg deili á sér.

Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.

Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!

=
Forsíða Hugvísindi Málvísindi: íslensk Hvaðan kemur orðið líkami og hvað er það gamalt í málinu?

Flokkun:

27.8.2025
Hugvísindi Málvísindi: íslensk

Hvaðan kemur orðið líkami og hvað er það gamalt í málinu?

Guðrún Kvaran

Upprunalega hljóðaði spurningin svona:
Af hverju notum við orðið „líkami“ á íslensku þegar flest þeirra tungumála sem íslenska er skyldust nota einhverja útgáfu af krop/körper/corpus? Hvað veldur því að hollenska orðið „lichaam“ verður ofan á í íslensku í stað hinna orðmyndanna?

Orðið líkamur og veika myndin líkami þekkjast í íslensku þegar í fornu máli. Í Brennu-Njáls sögu segir t.d. frá leit að líkum Njáls og sona hans eftir brennuna á Bergþórshvoli:
Þar vísuðu heimamenn til, sem þeir Flosi höfðu heyrt vísuna kveðna, og var þar þekjan fallin að gaflaðinu, og þar mælti Hjalti, að til skyldi grafa. Síðan gerðu þeir svá og fundu þar líkama Skarphéðins… (ÍF 12: 343; stafsetningu breytt).

Oddur Gottskálksson notaði sterku myndina líkamur í þýðingu sinni á Nýjatestamentinu 1540:

þeirra likamer munu liggia a stætum hinnar mycklu borgar. […] og þeirra likame munu nockrer […] sia i þria daga.

en Hallgrímur Pétursson þá veiku í Passíusálmunum (Ritmálssafn Orðabókar Háskólans):

salinn er so sem ad lane / samteingd vid lijkamann.

Sterka myndin er nánast horfin og merkir Ásgeir Blöndal Magnússon hana með krossi í Íslenskri orðsifjabók sem þýðir ‘fornt mál, forn mynd, gamalt mál’. Hann segir orðið líkamur/líkami sett saman af lík og hamur, ‘eiginl. hamur holds eða sköpulags’.

Orðið er samgermanskt. Íslensk orðsifjabók rekur tengsl við önnur skyld mál á þennan hátt: líkami, líkam(u)r k. ‘kroppur, skrokkur; †hold’; sbr. færeysku likam, likamur, nýnorsku likam, (lekom), fornsænsku likami, dönsku legeme, fornensku lichama, fornsaxnesku likhamo, fornháþýsku lichamo, lichinamo, nútímaþýsku Leichnam. Öll hafa þessi germönsku mál þróast hvert á sinn hátt, sum meira en önnur, orðið breytt um merkingu, ný orð komið í staðinn. Líkami hefur því ekki þróast sérstaklega úr hollensku.

Í íslensku er vissulega líka til orðið kroppur ‘líkami; kindarskrokkur’ sem einnig er samgermanskt. Dæmi eru um það í Ritmálssafni Orðabókar Háskólans frá því snemma á 17. öld.

Heimildir og mynd:

Hér er einnig svarað spurningunum:
  • Hver er uppruni orðsins „líkami“?
  • Hvað getið þið sagt mér um sifjar orðsins „líkami“? Er það samsett og hvað merkir þá „lík“ nákvæmlega í þessu sambandi?

Höfundur

Guðrún Kvaran

Guðrún Kvaran

prófessor

Útgáfudagur

27.8.2025

Spyrjandi

Tinna Finnbogadóttir, Anna S. Sigurðardóttir, Davíð Alexander Corno

Efnisorð

Tilvísun

Guðrún Kvaran. „Hvaðan kemur orðið líkami og hvað er það gamalt í málinu?“ Vísindavefurinn, 27. ágúst 2025, sótt 27. ágúst 2025, https://visindavefur.is/svar.php?id=87658.

Guðrún Kvaran. (2025, 27. ágúst). Hvaðan kemur orðið líkami og hvað er það gamalt í málinu? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=87658

Guðrún Kvaran. „Hvaðan kemur orðið líkami og hvað er það gamalt í málinu?“ Vísindavefurinn. 27. ágú. 2025. Vefsíða. 27. ágú. 2025. <https://visindavefur.is/svar.php?id=87658>.

Chicago | APA | MLA

Tengd svör

Skoða öll nýjustu svörin

Þessi síða notar vafrakökur Nánari upplýsingar

Ég samþykki

Senda grein til vinar

=

Hvaðan kemur orðið líkami og hvað er það gamalt í málinu?
Upprunalega hljóðaði spurningin svona:

Af hverju notum við orðið „líkami“ á íslensku þegar flest þeirra tungumála sem íslenska er skyldust nota einhverja útgáfu af krop/körper/corpus? Hvað veldur því að hollenska orðið „lichaam“ verður ofan á í íslensku í stað hinna orðmyndanna?

Orðið líkamur og veika myndin líkami þekkjast í íslensku þegar í fornu máli. Í Brennu-Njáls sögu segir t.d. frá leit að líkum Njáls og sona hans eftir brennuna á Bergþórshvoli:
Þar vísuðu heimamenn til, sem þeir Flosi höfðu heyrt vísuna kveðna, og var þar þekjan fallin að gaflaðinu, og þar mælti Hjalti, að til skyldi grafa. Síðan gerðu þeir svá og fundu þar líkama Skarphéðins… (ÍF 12: 343; stafsetningu breytt).

Oddur Gottskálksson notaði sterku myndina líkamur í þýðingu sinni á Nýjatestamentinu 1540:

þeirra likamer munu liggia a stætum hinnar mycklu borgar. […] og þeirra likame munu nockrer […] sia i þria daga.

en Hallgrímur Pétursson þá veiku í Passíusálmunum (Ritmálssafn Orðabókar Háskólans):

salinn er so sem ad lane / samteingd vid lijkamann.

Sterka myndin er nánast horfin og merkir Ásgeir Blöndal Magnússon hana með krossi í Íslenskri orðsifjabók sem þýðir ‘fornt mál, forn mynd, gamalt mál’. Hann segir orðið líkamur/líkami sett saman af lík og hamur, ‘eiginl. hamur holds eða sköpulags’.

Orðið er samgermanskt. Íslensk orðsifjabók rekur tengsl við önnur skyld mál á þennan hátt: líkami, líkam(u)r k. ‘kroppur, skrokkur; †hold’; sbr. færeysku likam, likamur, nýnorsku likam, (lekom), fornsænsku likami, dönsku legeme, fornensku lichama, fornsaxnesku likhamo, fornháþýsku lichamo, lichinamo, nútímaþýsku Leichnam. Öll hafa þessi germönsku mál þróast hvert á sinn hátt, sum meira en önnur, orðið breytt um merkingu, ný orð komið í staðinn. Líkami hefur því ekki þróast sérstaklega úr hollensku.

Í íslensku er vissulega líka til orðið kroppur ‘líkami; kindarskrokkur’ sem einnig er samgermanskt. Dæmi eru um það í Ritmálssafni Orðabókar Háskólans frá því snemma á 17. öld.

Heimildir og mynd:

Hér er einnig svarað spurningunum:
  • Hver er uppruni orðsins „líkami“?
  • Hvað getið þið sagt mér um sifjar orðsins „líkami“? Er það samsett og hvað merkir þá „lík“ nákvæmlega í þessu sambandi?
...