Getið þið bent mér á greinargóðar heimildir um glútenóþol (celiac sprue)?
Glúten er prótín (eggjahvítuefni) sem finna má í korntegundum eins og hveiti, byggi og rúg. Víða um heim er algengt að matvæli séu merkt sem glútensnauð og margir veitingastaðir bjóða upp á glútensnauða rétti.
Fyrir einstaklinga með glútenóþol (celiac disease) er nauðsynlegt að forðast glúten alfarið. Glútenóþol er sjaldgæfur sjúkdómur þar sem viðkomandi hefur óþol fyrir ákveðnum hlutum glúten prótínsins. Í Svíþjóð eru 3-4 af hverjum 1000 börnum talin hafa glútenóþol. Talið er að sjúkdómurinn sé sjaldgæfari hér á landi. Glútenóþol er unnt að greina með blóðprufu þar sem mæld eru mótefni gegn prótíni sem kallast transglutaminasi.
Hjá einstaklingum með glútenóþol verða bólgubreytingar í slímhúð þarmanna við neyslu glútens. Oft þarf mjög lítið magn efnisins til að valda sjúkdómseinkennum. Breytingarnar í þarmaslímhúðinni hafa áhrif á meltingu og fram geta komið einkenni eins og kviðverkir, uppþemba og niðurgangur. Sjúkdómurinn getur dregið úr frásogi ýmissa næringarefna og því geta komið fram einkenni vannæringar, ekki síst hjá börnum.
Kornvörur eru meginuppspretta glútens.
Talið er að sumir einstaklingar þoli glúten illa þótt ekki sé um eiginlegt glútenóþol að ræða. Þetta ástand má kalla glútennæmi (gluten sensitivity eða non-celiac gluten sensitivity). Einstaklingar með glútennæmi hafa ekki bólgubreytingar í þörmum eins og sjúklingar með glútenóþol.
Nokkuð umdeilt er hversu algengt glútennæmi er. Flestir telja að það sé sé mun algengara en glútenóþol. Sést hafa tölur um að allt að 10% fólks geti upplifað vanlíðan af ýmsu tagi við neyslu glútens. Margir sérfræðingar telja þó að aukin meðvitund fólks um að vanlíðan geti fylgt glútenneyslu hafi leitt til þess að algengi þessa vandamáls sé ofmetið. Því sé glútennæmi mun sjaldgæfara en oft er haldið fram.
Glútennæmi er ekki vel skilgreint og orsakir þessa vandamáls eru óþekktar. Sumir hafa einkenni frá meltingarfærum eins og kviðverki og uppþembu. Önnur einkenni sem lýst hefur verið eru höfuðverkur og þreyta.
Kornvörur eru meginsuppspretta glútens. Hveiti, spelt, rúgur og bygg innihalda glúten. Þá er fólki með glútenóþol ráðlagt að borða ekki hafra. Oft má finna glúten í unnum matvörum og því er mikilvægt að lesa innihaldslýsingar vel. Hægt er að fá glútenfrítt korn og sum bakarí selja glútenfrítt brauð.
Glúten er ekki í kjöti, mjólkurafurðum, osti, ávöxtum, ávaxtasafa, grænmeti, kartöflum, fiski, eggjum, hnetum, hörfræi, möndlum, kókos, smjöri, matarolíu, smjörlíki og hrísgrjónum, svo framarlega að þetta séu ekki samsett matvæli sem innihalda glúten.
Glútensnautt fæði nýtur nokkurra vinsælda.
Þótt glútensnautt fæði njóti vinsælda um þessar mundir, eru lítil vísindaleg rök fyrir því að glúten sé skaðlegt fyrir þá sem ekki þjást af glútenóþoli. Flestir geta neytt glútens án vandkvæða. Sumir fullyrða að glútensnautt fæði geti hjálpað fólki að léttast, það auki vellíðan og geti jafnvel dregið úr einkennum einhverfu hjá börnum. Fyrir þessu eru þó fátækleg vísindaleg rök.
Ef fólk grunar að glúten hafi slæm áhrif á heilsu þess getur það prófað glútensnautt fræði í nokkrar vikur til að sjá hvort líðan þess batnar. Þetta getur komið til greina ef fólk þjáist af óþægindum frá meltingarfærum eða þreytu, þar sem ekki hefur fundist önnur skýring. Hafa ber þó í huga að það er ekki einfalt mál að neyta glútensnauðs fæðis. Þá má ekki borða flest venjuleg brauð, morgunkorn, pasta, pizzur og ekki drekka bjór. Glúten leynist líka víða annars staðar, til dæmis í frosnu grænmeti, sósum af ýmsu tagi, sumum lyfjum og jafnvel í sumu tannkremi og snyrtivörum. Þeir sem verða að neyta glútensnauðs fæðis vegna glútenóþols telja það yfirleitt ekki öfundsvert hlutskipti.
Ef fólk ákveður að neyta glútensnauðs fæðis er nokkur hætta á að það fáir ekki nægilegt magn af vítamínum og steinefnum. Það þarf því að gæta sérstaklega að því að fá nóg af B-vítamínum. Góð hugmynd er að taka fjölvítamín sem ekki inniheldur glúten. Þá er einnig líklegt að trefjamagn sé lítið ef fólk er á glútensnauðu fæði. Það má þó bæta að að einhverju leyti upp með því að borða mikið af ávöxtum og grænmeti.
Hafa ber í huga að markaðsöflin ráða miklu um hvað við veljum að borða og hvað við ákveðum að forðast. Glútensnautt fæði hefur á síðustu árum orðið vinsæl söluvara. Að sjálfsögðu er það hagur þeirra sem selja slíkar vörur að trú fólks á því að glúten valdi vanlíðan eða sjúkdómseinkennum sé mikil. Almennt eru glútensnauðar vörur dýrari en þær sem innihalda glúten.
Það má víða finna upplýsingar um glúten og glútenþol. Hér er bent á nokkra staði á netinu:
Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.
Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar
um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að
svara öllum spurningum.
Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að
svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki
nægileg deili á sér.
Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.
Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!
Sólin
Rís 05:43 • sest 21:13
Tunglið
Rís 13:37 • Sest 06:11
Flóð
Árdegis: 02:59 • Síðdegis: 15:47
Fjara
Árdegis: 09:39 • Síðdegis: 21:50
