Eru til opinberar reglur um hvernig eigi að fallbeygja nafnorð?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Eru til opinberar reglur um hvernig eigi að fallbeygja nafnorð?
Spurningin í heild sinni hljóðaði svo:

Eru til opinberar reglur um hvernig eigi að fallbeygja nafnorð, svipað og til dæmis um réttritun? Er til dæmis til einhver opinber regla um það hvernig orðið kýr fallbeygist og hvernig það skuli vera í nefnifalli (ekki kú)?

Til að svara spurningunni verður fyrst að gera stuttlega grein fyrir því hvað átt er við með hugtakinu „regla um beygingu“.

Hugtakið „málfræðiregla“ hefur í raun tvær merkingar eftir því hvort um er að ræða lýsandi málfræði (hlutlausa lýsingu á því hvernig fólk beitir málinu) eða vísandi málfræði (forskriftarmálfræði þar sem mælt er með einu fremur en öðru). Tökum tvö dæmi:

1. Í lýsingu á íslensku nútímamáli felst meðal annars að gera grein fyrir þeirri staðreynd að frumlag sagnarinnar langa í íslensku er ýmist í þolfalli (mig langar) eða þágufalli (mér langar). Í vísandi málfræði um íslenskt nútímamál er aftur á móti leiðbeint um að það sé talið vandað mál að hafa frumlagið í þolfalli (mig langar) en óvandað mál að hafa frumlagið í þágufalli (mér langar). Sú lýsandi málfræðiregla, sem segir að frumlag sagnarinnar langa í íslensku geti verið bæði í þolfalli og í þágufalli, er þannig annars eðlis en hin vísandi regla: „í vönduðu íslensku máli er frumlag sagnarinnar langa haft í þolfalli“.

2. Lýsandi málfræði um íslenskt nútímamál getur haft að geyma þá reglu eða lýsingu að orðið vegfarandi hafi breytilega beygingu; stundum sé það í aukaföllum í eintölu vegfaranda og stundum vegfarenda: Lögreglan stöðvaði ölvaðan vegfaranda eða Lögreglan stöðvaði ölvaðan vegfarenda. Í vísandi málfræði væri hins vegar reglunni um beygingu orðsins vegfarandi lýst þannig að í öllum aukaföllum væri -and- í eintölu og að ekki væri mælt með því að nota nein önnur tilbrigði. Vísandi reglan felur í sér að það sé óvandað mál að segja að lögreglan hafi þurft að hafa afskipti „af ölvuðum vegfarenda“ en að vandað mál sé hins vegar „af ölvuðum vegfaranda“.

Ef við gefum okkur að í spurningunni um „opinberar reglur“ um beygingu sé átt við hinar vísandi reglur, samanber aðgreininguna sem rædd var hér á undan, má vissulega segja að þær séu til, til dæmis í kennslubókum í íslensku handa grunnskólanemum og handa þeim sem læra íslensku sem annað mál, einnig í vísandi orðabókum á borð við Stafsetningarorðabókina og í öðrum leiðbeiningum um vandaða málnotkun. Í Stafsetningarorðabókinni sést til dæmis bæði sú ritregla að kýr er haft með ý en ekki í og sú beygingarregla að þolfalls- og þágufallsmyndin sé kú en kýr í nefnifalli og eignarfalli eintölu.

Mynd:

• Cows | Atli Harðarson | Flickr. Myndrétthafi er Atli Harðarson. Myndin er birt undir Creative Commons-leyfi. (Sótt 24.02.2017).

...