Hér getur þú sent okkur nýjar spurningar um vísindaleg efni.
Hafðu spurninguna stutta og hnitmiðaða og sendu aðeins eina í einu. Einlægar og vandaðar spurningar
um mikilvæg efni eru líklegastar til að kalla fram vönduð og greið svör. Ekki er víst að tími vinnist til að
svara öllum spurningum.
Persónulegar upplýsingar um spyrjendur eru eingöngu notaðar í starfsemi vefsins, til dæmis til að
svör verði við hæfi spyrjenda. Spurningum er ekki sinnt ef spyrjandi villir á sér heimildir eða segir ekki
nægileg deili á sér.
Spurningum sem eru ekki á verksviði vefsins er eytt.
Að öðru leyti er hægt að spyrja Vísindavefinn um allt milli himins og jarðar!
Í stuttu máli er svarið við spurningunni þetta: Rannsóknir á erfðaefni veirunnar SARS-CoV-2 sem veldur sjúkdómnum COVID-19 sýna að veiran varð til við náttúrulega þróun í mismunandi dýrum. Hægfara breytingar á veirunni og endurröðun erfðaefnisins gerði henni síðan kleift að berast til manna og að lokum að smitast þeirra á milli. Rannsóknir vísindamanna á þessu ferli útiloka, að svo miklu leyti sem það er hægt, að veiran hafi verið búin til á tilraunastofu.
Veiran SARS-CoV-2 tilheyrir fjölskyldu kórónuveira sem inniheldur sex aðrar veirur sem sýkja menn. Talið er að þessar veirur hafi upprunalega borist í menn úr dýrum. Nánustu „skyldmenni“ SARS-CoV-2 eru veirur sem heita SARS-CoV og MERS-CoV. Þær komu báðar úr leðurblökum en bárust í menn úr millihýslum. Sú fyrrnefnda úr einni tegund kattardýra og sú síðarnefnda úr drómedara. Mjög líklegt er að SARS-CoV-2 hafi einnig komið upprunalega úr leðurblökum, þótt óvíst sé hvort millihýsill hafi þar komið við sögu.
SARS-CoV-2 er ný veira sem hefur nýlega borist í menn. Skyldasta þekkta veira SARS-CoV-2 er veira úr leðurblöku. Sú veira nefnist RaTG13.
Margar rannsóknir hafa skoðað erfðaefni SARS-CoV-2 í þaula og borið saman við aðrar kórónuveirur, bæði úr mönnum og öðrum dýrum. Fjöldi stökkbreytinga í mismunandi stofnum veirunnar staðfesta að SARS-CoV-2 er ný veira sem hefur nýlega borist til manna. Skyldasta þekkta veira SARS-CoV-2 er kórónuveira úr leðurblöku. Sú veira heitir á fræðimáli RaTG13.
Svonefnt bindiprótín veirunnar SARS-CoV-2 er mjög líkt bindiprótínum í kórónuveirum sem koma úr beltisdýrum af tegundinni Manis javanica (e. Sunda pangolin).
Allt bendir þess vegna til þess að veiran hafi komið úr leðurblökum en fengið bindiprótínið úr annarri kórónuveiru sem sýkir Manis javanica. Um þetta er hægt að lesa meira í ýtarlegu svari við spurningunni Var COVID-19-veiran búin til á rannsóknastofu í Wuhan og sett saman úr SARS og HIV?
Það er vel þekkt að nýir smitsjúkdómar berist úr dýrum í menn. Oft og tíðum er ferillinn þannig að sýkillinn berst fyrst til annarra dýrategunda, sem þá nefnast millihýslar, og síðan til manna. Mesta hættan á smiti frá dýrum yfir í menn er talin vera frá leðurblökum. Allir heimsfaraldrar frá upphafi 20. aldar hafa komið frá dýrum.
Ágangur manna og rask á vistkerfi villtra dýra er kveikjan að COVID-19-farsóttinni. Við slíkt eykst hættan á að súnuveirur, það er veirur sem smitast með náttúrulegum hætti á milli manna og dýra, berist í menn. Ef fólk hefði hlustað á málflutning veirufræðinga og náttúruverndarsinna sem hafa bent á hættuna við þetta, væri mannkynið ekki í þeirri stöðu nú að kljást við heimsfaraldur.
Mynd:
Jón Magnús Jóhannesson og Arnar Pálsson. „Hvernig vita vísindamenn að veiran sem veldur COVID-19 var ekki búin til á tilraunastofu?“ Vísindavefurinn, 11. maí 2020, sótt 8. nóvember 2024, https://visindavefur.is/svar.php?id=79405.
Jón Magnús Jóhannesson og Arnar Pálsson. (2020, 11. maí). Hvernig vita vísindamenn að veiran sem veldur COVID-19 var ekki búin til á tilraunastofu? Vísindavefurinn. https://visindavefur.is/svar.php?id=79405
Jón Magnús Jóhannesson og Arnar Pálsson. „Hvernig vita vísindamenn að veiran sem veldur COVID-19 var ekki búin til á tilraunastofu?“ Vísindavefurinn. 11. maí. 2020. Vefsíða. 8. nóv. 2024. <https://visindavefur.is/svar.php?id=79405>.