Hvers vegna komst á þjóðkirkja á Íslandi?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvers vegna komst á þjóðkirkja á Íslandi?
Í kjölfar siðaskipti á 16. öld komst hér á lúthersk kristni í stað kaþólsku miðaldakristninnar. Um svipað leyti hófst þróun miðstýrðs ríkisvalds í Danaveldi sem á 17. öld varð að háþróuðu einvaldsríki. Lútherskan þar í landi varð opinber ríkisátrúnaður og kirkjan dæmigerð ríkiskirkja að svo miklu leyti sem hún var aðgreind frá ríkisvaldinu. Um miðja 19. öld hófst nútímavæðing í danska ríkinu og með nýrri stjórnarskrá (d. Grundloven) frá 1849 var komið á trúfrelsi og þjóðkirkju (d. Folkekirke) sem þó ber áberandi einkenni ríkiskirkju allt til þessa.^[1]

Þar sem trúarlegt frelsi var nýmæli í Danaveldi voru þegnarnir almennt lútherskir. Á þessum tíma stóð ekki til að koma á trúarlega hlutlausu ríkisvaldi eða afnema tengsl ríkisvaldsins og kirkjunnar. Þótti því eðlilegt að kveða á um stöðu kirkjunnar í stjórnarskránni og var það gert í þriðju grein hennar. Þar sagði: „Den evangelisk-lutherske Kirke er den danske Folkekirke og understøttes som saadan af Staten.“^[2] Almennt er talið að líta beri svo á að greininni hafi verið ætlað að vera lýsandi. Þjóðkirkjuhugtakið hefur því fyrst og fremst lýðfræðilega og menningarlega merkingu í dönsku stjórnarskránni. Þjóðkirkjugreinin felur þá fyrst og fremst í sér að ríkisvaldinu var ætlað að standa vörð um trúarhefð þegnanna eins og hún var um þetta leyti þótt önnur trú væri nú einnig umborin innan ríkisins.

Á þessum tíma voru deilur um stöðu Íslands í danska al-ríkinu (sjálfstæðisbaráttan) hafnar. Danska stjórnarskráin öðlaðist því ekki gildi hér. Nútímavæðing í ofangreindu samhengi hófst því ekki hér á landi fyrr en með stjórnarskrá um innanríkismál landsins frá 1874. Þar með öðluðust Íslendingar trúfrelsi. Greinin um þjóðkirkjuna var upphaflega númer 45 en er nú númer 62 en orðalagið er óbreytt: „Hin evangeliska lúterska kirkja skal vera þjóðskirkja á Íslandi, og skal hið opinbera að því leyti styðja hana og vernda.“^[3] Samkvæmt orðanna hljóðan má auðveldlega túlka greinina svo að henni sé ætlað að vera trúarpólitísk eða það sem kallast „normerandi“. Rök standa þó tæpast til þess að ætla henni aðra merkingu en hliðstæðri grein í dönsku grundvallarlögunum en þau eru bein fyrirmynd að stjórnarskrá okkar. Hið sterka orðalag íslensku stjórnarskrárinnar, það er „skal vera“ og „skal styðja“, hefur því að öllum líkindum ekki aðra merkingu en í dönsku hliðstæðunni. Vera má að orðalagið mótist af því að Ísland var á þessum tíma óaðskiljanlegur hluti af danska ríkinu. Kirkjupólitískar aðstæður hér skyldu því vera þær sömu og í Danmörku.

Þjóðkirkjuskipan komst sem sé á hér á landi af tveimur ástæðum:

1. Þjóðin var upp til hópa lúthersk þegar stjórnarskráin tók gildi. Því þótti eðlilegt að hið opinbera stæði vörð um lútherskuna úr því að ekki stóð til að ríkisvaldið væri trúarlega hlutlaust.
2. Byggt var á fyrirmyndum frá dönsku grundvallarlögunum.

Tilvísanir:

1. ^ Sjá umfjöllun um þjóðkirkju og ríkiskirkju í svari sama höfundar við spurningunni Hvað er þjóðkirkja?
2. ^ Danmarks Riges Grundlov 5. juni 1849 (Junigrundloven), (3.gr.), danmarkshistorien.dk. (Sótt 2. febrúar 2024). Nú er greinin númer 4 Danmarks Riges Grundlov (Grundloven), danmarkshistorien.dk. (Sótt 2. febrúar 2024).
3. ^ Stjórnarskrá um hin sjerstaklegu málefni Íslands. Nr. 1, 5. janúar 1874, stjornarradid.is. (Sótt 2. febrúar 2024). . Stjórnarskrá lýðveldisins Íslands nr. 33/1944, althingi.is , (Sótt 2. febrúar 2024).

Mynd:

• Domkirken på Reykjavik, Island - Norsk Teknisk Museum. Digitalmuseum.no. Birt undir CC BY 4.0 DEED leyfi. (Sótt 9.2.2024).

...