Hvaða verðmætu jarðefni er að finna í Úkraínu og hvers vegna?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hvaða verðmætu jarðefni er að finna í Úkraínu og hvers vegna?
Í stuttu máli: Úkraína er auðug af gjöfum náttúrunnar: steinkolum, olíu og jarðgasi, járni, nikkel, kvikasilfri, lanþaníðum, úrani, liþíni, mangani, títani, magnesíni, grafíti, fosfötum, kaolíni og steinsalti. Jarðfræðilega spannar landið jarðsöguna alla, frá upphafsöld til nútíma, auk þess sem jarðskorpuhreyfingar hafa með ýmsum hætti auðgað landið.

Úkraína, sex sinnum stærri en Ísland að flatarmáli, er 95% flatlendi, hluti af steppunni miklu sem teygir sig frá Norðursjó í vestri allt austur að Úralfjöllum. Fjalllendi er í Úkraínu aðeins að finna í Karpatafjöllum, sem SV-horn landsins nær til, og á Krímskaga í suðri – hvort tveggja hluti af Alpafellingunni. Samkvæmt kortinu tilheyrir syðsti hluti Krímaskaga Harz (Hercynian) fellingunni, sjá síðar. Berggrunnur Úkraínu spannar alla jarðsöguna, frá upphafsöld til nútíma; þar koma saman brot af hinum forna meginlandskjarna Evrasíuflekans, setfylltar dældir og yngri jarðlagafellingar.

Í sem stærstum dráttum má skipta landinu í fimm svæði:

1. „Úkraínski skjöldurinn“ (bleikt svæði frá NV til SA á kortinu), hluti af meginlandskjarna Evrasíuflekans, hefur einkum að geyma járn, mangan, úran og lanþaníð („sjaldgæf jarðefni“). Úran og lanþaníð tengjast há-alkalískri meginlandseldvirkni eins og lýst er í svari við spurningunni Hvað eru sjaldgæf jarðefni og hvernig myndast þau? en saga járns og mangans er hins vegar allt önnur: Járn í bergi frá upphafsöld finnst einkum í formi „hvarfajárns “ (e. banded iron ores), myndunum þar sem þunn lög rík ýmist í járnoxíði eða kísiloxíði skiptast á ótal sinnum líkt og hvörf í hvarfleir.^[1] Járnmyndanir af þessu tagi eru bundnar fornum heimi þar sem lítið eða ekkert laust súrefni var í andrúmsloftinu. Talið er að járnið hafi fallið úr lausn í sjó og lagskiptingin sé bundin oxunarstigi vatnsins: Oxíð af tvígildu járni (FeO) leysist upp í vatni en af þrígildu (Fe₂O₃) ekki þannig að árstíðabundin framleiðsla súrefnislosandi gerla gæti hafa togast á við súrefnisbindandi oxun hins uppleysta járns í vatninu. Mangan (MnO) fellur enn í dag úr lausn á sævarbotni.

2. Dnjepr-Donets-dældin (rauðgult NV-SA svæði austan við „skjöldinn“), fyllt þykkum setlögum frá efri hluta fornlífsaldar (devon til perm), gjöfult olíu- og jarðgassvæði.

3. Donbas-fellingabelti (gráleitt við SA-enda Dnjepr-Donets-dældar): Hluti af Harz-jarðlagafellingunni (miðlífsöld) sem teygði sig norður austurströnd Norður-Ameríku, um Cornwall og Suður-Wales í Bretlandi, Mið-Evrópu (þaðan nafnið Harz) og loks um Úralfjöll. Donbas einkennist af samankýttu og sprungnu seti frá kolatímabili, meðal annars eru þarna auðugustu steinkolanámur Evrópu. Öflugur stál- og annar þungaiðnaður Úkraínubúa byggist ekki síst á námunda járnsins í úkraínska skildinum við kolin frá Donbas-svæðinu.

4. Karpatafjöll í V-Úkraínu (grænar og gulgrænar NV-SA ræmur á korti), hluti af Alpafellingunni (65–2,5 Ma). Set frá miðlífsöld og nýlífsöld sem ekist hefur í fellingar undir stöðugum þrýstingi úr suðri (norður-rek Afríkuflekans). Olíu og jarðgasi er dælt hér úr jörðu.

5. Svartahafslægðin (S-Úkraína), mynduð við landsig allt frá miðlífsöld. Setlög á landi og neðansjávar hafa að geyma olíu- og jarðgasslindir í ríkum mæli.

Loks mætti telja sem 6. svæði Úkraínu jarðveginn, hina frjósömu svörtu mold sem vann Úkraínu viðurnefnið „matarkista Austur-Evrópu“ og hlýtur að teljast meðal helstu náttúruauðæfa landsins.

Tilvísun:

1. ^ Hvarfleir myndaðist við ísaldarlok þegar árstíðabundinn framburður jökuláa féll til botns í jökullónum, grófur um sumur, fíngerðari á vetrum. Fyrir daga geislakols-aldursgreininga reyndu sænskir jarðfræðingar (Gerald de Geer) að meta tímann frá ísaldarlokum með því að telja lögin – eitt hvarf per ár.

Myndir:

• Yfirlitsmynd: Topographic map of Ukraine (with borders and towns).svg. Wikimedia Commons. Birt undir CC BY-SA 4.0 leyfi. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Topographic_map_of_Ukraine_%28with_borders_and_towns%29.svg
• Tectonic map of Ukraine. Tierra y Tecnología. https://www.icog.es/TyT/index.php/2022/05/the-mineral-resources-of-ukraine/
• Chad Nagle (2014, 6. október). Azovstal iron and steel factory, Mariupol, Ukraine 1.jpg. Flickr. Birt undir CC BY 2.0 leyfi. https://www.flickr.com/photos/16936128@N06/15555902821/

Spurningu Aldísar Sunnu er hér svarað að hluta....