Af hverju er latína enn notuð í líffærafræði?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Af hverju er latína enn notuð í líffærafræði?
Um þetta hefur verið fjallað á almennan hátt í svari við spurningunni Af hverju er latína sem er að deyja út notuð í líffræði? og bendum við lesendum á að lesa það svar fyrst. Sömu ástæður og koma fram í því svari gilda um líffærafræðina. Þar er latína notuð í fyrsta lagi vegna þess að hún hefur verið notuð lengi eða allt frá því að fræðigreinin varð til og mótaðist og var eðlilegt val á þeim tíma. Auðvitað væri hægt að skipta henni út fyrir þjóðtungurnar en því fylgdi mikil þýðingastarfsemi og í raun mjög aukinn lærdómur lækna- og hjúkrunarfræðinema og annarra sem leggja stund á líffærafræði sem þurfa að geta átt samskipti um sín fræði á alþjóðlegum vettvangi. Þannig þjónar latínan enn þá hlutverki sínu vel. Á Íslandi er þó öflug starfsemi íðorðanefnda sem leggja til hugtakaþýðingar og líklega eru hugtök líffærafræðinnar flestum íslenskum læknum og hjúkrunarfræðingum kunn á bæði íslensku og latínu.

Þess má geta að í líffærafræði eru margar grískuslettur í latínu þannig að hugtökin eru í raun á bæði grísku og latínu. Til þess að taka örfá dæmi mætti nefna orð eins og epidermic sem þýðir orðrétt „á húðinni“. Það er sett saman úr forskeytinu ἐπι- (epi-), sem þýðir á eða ofan á, og δέρμα (derma), sem þýðir húð. Annað dæmi er orðið hypothalamus, sem er notað um svæði í heilanum sem á íslensku heitir undirstúka. Í ensku er orðið hypathalamus notað um þetta svæði heilans í daglegu tali og er komið úr nýlatínu en upphaflega úr grísku. Það er sett saman úr forskeytinu ὕπο- (hypo-), sem þýðir undir, og θάλαμος (thalamos), sem þýðir herbergi, salur eða stúka. Hið alþjóðlega heiti líffærafræðinnar er sjálft úr grísku en orðið anatomia er myndað úr forskeytinu ἀνα- (ana-), sem þýðir upp, og τομή (tomē), sem þýðir skurður. Þannig er einmitt þekkingin á innvortis líffærum orðin til, þ.e. með uppskurði eða krufningu en á erlendum málum er orðið fyrir krufningu líka úr grísku komið: autopsy úr αὐτός (autos), sem þýðir sjálfur, og ὄψις (opsis), sem þýðir sjón. Svo vill til að þegar líffærafræðin varð til og mótaðist sem fræðigrein á 16. öld voru einnig að berast og birtast á fyrsta sinn á prenti forn rit grískra lækna og fræðimanna. Rit Hippókratesar birtust fyrst á prenti í Feneyjum árið 1526 og um svipað leyti ýmis rit Galenosar. Enduruppgötvun þessara rita í Vestur-Evrópu hafði þannig áhrif á þróun orðaforða og hugtakaramma líffærafræðinnar og þau áhrif vara enn.

Mynd:

• The Anatomy Lesson of Dr. Nicolaes Tulp - Wikipedia. (Sótt 26.04.2022).

...