Hve mikið hækkar sjávarstaða við suðausturströnd Íslands á næstu 20 árum við bráðnun jökla á jörðinni?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Hve mikið hækkar sjávarstaða við suðausturströnd Íslands á næstu 20 árum við bráðnun jökla á jörðinni?
Jöklar rýrna nú um allan heim vegna hlýnandi veðurfars. Leysingavatn rennur því í auknum mæli til hafs og vatnsmagn þess eykst. Auk þess vex rúmmál hafsins vegna þess að sjórinn þenst út þegar hann hlýnar. Hvorttveggja veldur því að sjávarborð rís. Í næsta nágrenni jöklanna ræðst sjávarstaðan hins vegar af samanlögðum áhrifum af auknu rúmmáli sjávar og landrisi vegna breytinga í fargi íss sem hvílir á jarðskorpunni og undirlögum hennar. Þegar jöklar þynnast minnkar þrýstingur á jarðskorpuna og landið rís. Til þess að svara spurningunni þarf að taka tillit til allra ofangreindra þátta.

Það er erfitt að segja með vissu hver hnattræn hlýnun og rýrnun jökla verður á næstu áratugum, en það er eitt af verkefnum svokallaðrar milliríkjanefndar Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar (IPCC, Intergovernmental Panel on Climate Change). Í síðustu IPCC-skýrslu er því spáð að hækkun í heimshöfum næstu 20 ár verði á bilinu 4 til 10 cm, háð sviðsmynd um hnattræna hlýnun. Helmingur þess gæti stafað af hlýnun sjávar, en hinn hlutinn skipst jafnt á bráðnun Grænlandsjökuls og Suðurskautslandsins og hins vegar jökla utan heimskautasvæða.

Nýjar vísbendingar koma hins vegar stöðugt fram um að heimskautajöklar, einkum Grænlandsjökull, rýrni hraðar en áður var talið og því megi búast við að hækkun sjávarborðs verði nær efri mörkunum og jafnvel gæti hún orðið enn meiri. Að framansögðu mætti því búast við að minnsta kosti 10 cm hækkun á næstu 20 árum, eða 5 millimetra hækkun á ári. Við lok aldarinnar gæti sjávarborð því hafa risið meir en 1 metra. Sjávarborð verður þó ekki alls staðar jafnt á jörðinni þar sem hitabreytingar í hafinu eru mismiklar. Því er talsverð óvissa um hvort sjávarborð við Ísland rísi upp að því meðaltali í heimshöfunum sem spáð er.

Á móti umræddri hækkun sjávar við suðausturströnd Íslands vegur landris sem mælist nú allt í kringum Vatnajökul, allt að 7-25 millimetrar á ári. Nákvæmar GPS-landmælingar sýna þetta landris. Við þær mælingar eru notuð merki frá Global Positioning System-gervitunglum líkt og í venjulegum GPS-staðsetningartækjum. Með því að safna gögnum með GPS-landmælingatækjum á mælistöð í sólarhring eða lengur má reikna afstæða hæð mælipunkta með um 6 mm nákvæmni. Slíkar mælingar hafa verið gerðar árlega eða með nokkurra ára millibili í völdum mælipunktum við suðurjaðar Vatnajökuls. Einnig hefur GPS-tæki á Höfn í Hornafirði mælt samfellt í meira en áratug.

Almennt séð minnkar rishraðinn með fjarlægð frá jöklinum. Á árunum 1996-2004 mældist hann um 24 mm á ári í mælipunkti á Breiðamerkursandi, en á Höfn í Hornafirði var hann um 9 mm á ári. Þar sem tímaröð mælinga er lengst, líkt og á Höfn, er vísbending um að rishraðinn hafi aukist síðustu árin. Risið sem mælst hefur er í samræmi við viðteknar hugmyndir um hegðun jarðar og svörun hennar við fargbreytingum sem eiga sér stað yfir löng tímabil, en þá má segja að jörðin hegði sér eins og mjög seigur vökvi sem hnígur til vegna utanaðkomandi þrýstiáhrifa.

Af framansögðu er ljóst að afstaða láðs og lagar við suðausturströnd Íslands ræðst af samverkan tveggja þátta: hækkun sjávar vegna hlýnandi loftslags og landrisi við rýrnun Vatnajökuls. Við Breiðamerkursand má telja líklegt að landrisið verði á næstu áratugum umtalsvert meira en hækkun sjávar, þannig að þar rísi land úr sjó, hugsanlega með hraða yfir 15 mm á ári. Þetta landris getur dregið úr sjávarrofi á svæðinu og gert auðveldara um vik að verja brú og vegi við Jökulsárlón á Breiðamerkursandi. Við Höfn í Hornafirði mun landrisið vegna jöklaþynningar líklega einnig verða meira en sem nemur hækkun sjávar en fara þarf enn lengra frá jöklinum til að hækkun sjávar verði álíka mikil og land rís. Þannig aðstæður gætu orðið í grennd við Djúpavog og þar með væri höfnin þar ein af fáum í heiminum þar sem lítil sem engin afstæð breyting verður á sjávarstöðu á næstu áratugum.

Myndir:

• Yfirlitsmynd: Adam Jang. (2017, 1. mars). Vatnajökull Glacier, Iceland (Unsplash).jpg. Wikimedia Commons. https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Vatnaj%C3%B6kull_Glacier,_Iceland_%28Unsplash%29.jpg
• © Mats Wibe Lund. Höfn í Hornafirði séð til norðvesturs. Mats Icelandic Image Library. https://mats.photoshelter.com/index

...