Drepur handspritt kórónaveiruna?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Drepur handspritt kórónaveiruna?
Öll spurningin hljóðaði svona:

Er gagn að því að „spritta“ hendur sem vörn gegn kórónaveirunni? Drepur spritt veiruna? Ef ekki, hvers vegna er verið að mæla með „sprittun“ á höndum?

Fyrst er rétt að minna á það að veirur eru ekki eiginlegar lífverur og orðalagið „að drepa“ á því ekki vel við þær. Spritt (alkóhól) hefur hins tiltekin áhrif á veirur og það sama má segja um sápuefni. Öflugur handþvottur með sápu og vatni hefur jafnvel enn meiri áhrif en sprittun vegna þess að með skoluninni sem fylgir honum eru meiri líkur á að ná til veira sem gætu setið fastar í örsmáum skorum í húðinni. Lesa má meira um þetta í svari við spurningunni Hvaða áhrif hefur handþvottur með vatni og sápu á veirur?

Spritt vinnur almennt betur gegn hjúpuðum veirum en þeim sem eru hjúplausar og skiptir þá engu hvort átt er við RNA- eða DNA-veirur. Hjúpaðar veirur eru þær sem hafa svonefndan lípíðhjúp utan um prótínkápuna, en hjúpinn fá veirurnar frá frumuhimnu hýsilfrumu. Lípíð eru lífræn efnasambönd sem eru leysanleg í lífrænum leysum en óleysanleg í vatni. Fituefni og vax eru dæmi um lípíð.

Kórónaveirur, inflúensa og HIV-veiran hafa allar lípíðhjúp utan um prótínkápuna og eru því næmari fyrir spritti en óhjúpaðar veirur sem eru alla jafna mun harðgerðari. Rhinoveirur sem valda kvefi og nóróveirur sem valda iðrasýkingum eru dæmi um óhjúpaðar veirur. Áhrifaríkast er að sprittið innihaldi að minnsta kosti rúmlega 70% alkóhól. Ef alkóhólmagnið er 90% eða meira er hins vegar hætta á að það gufi upp áður en það gerir sitt gagn.

Í stuttu máli hefur sprittið þau áhrif að lípíðhjúpurinn utan um veirurnar rofnar. Alkóhólið getur einnig valdið því að það losnar um tengi sem viðhalda byggingu prótína í kápunni utan um veirurnar. Þetta nefnist eðlissvipting (e. denaturarion) og hún gerir veiruna óstarfhæfa því prótínin flettast í sundur.

Rétt er að hafa í huga að ef hendur eru bersýnilega óhreinar þarf ávallt að þvo þær með vatni og sápu því sprittun virkar aðeins á efsta lag óhreinindanna. Veiruagnir eru viðkvæmar einar og sér en þegar þær liggja í lífrænu efni, til dæmis í fitu og óhreinindum á húð, eru þær betur varðar. Hendur sem virðast hreinar en hafa komið við sameiginlega snertifleti er hins vegar gott að hreinsa með handspritti, sérstaklega ef ekki gefst kostur á öflugum handþvotti strax.

Hvort sem hendur eru hreinsaðar með vatni og sápu eða með handspritti þarf að bleyta alla fleti handar og nudda vel til að fjarlægja sem mest af óhreinindunum. Slíkur þvottur tekur að minnsta kosti 20-30 sekúndur. Ágæt þumalputtaregla er að þess háttar handþvottur taki sama tíma og það tekur flesta að syngja lagið „Ég á afmæli í dag“ í tvígang.

Frekara lesefni:

• UCSB Science Line. (Sótt 6.03.2020).
• Single treatment with ethanol hand rub is ineffective against human rhinovirus--hand washing with soap and water removes the virus efficiently. - PubMed - NCBI. (Sótt 6.03.2020).
• Handþvottur - Embætti landlæknis. (Sótt 9.03.2020).

Mynd:

• File:Simple diagram of virus (en).svg - Wikimedia Commons. (Sótt 8.03.2020). Myndina gerði domdomegg. Hún er birt undir leyfinu CC BY 4.0. Íslenskur texti var settur inn á myndina af ritstjórn Vísindavefsins.

Ritstjórn Vísindavefsins þakkar Ágústi Kvaran, prófessor í eðlisefnafræði við HÍ, Herði Filippussyni, prófessor emeritus í lífefnafræði við HÍ og Ernu Magnúsdóttur, dósent í sameindalíffræði við HÍ, fyrir gagnlegan yfirlestur og athugasemdir við þetta svar....