Er mögulegt að nýtt bóluefni við COVID-19 geti haft áhrif á erfðaefni okkar?

Nafn þitt

Netfang þitt

Netfang móttakanda

Ruslpóstvörn =

Svar

Er mögulegt að nýtt bóluefni við COVID-19 geti haft áhrif á erfðaefni okkar?
Stutta svarið er, nei það er ómögulegt.

Langa svarið, eða röksemdirnar fyrir því stutta, eru raktar hér fyrir neðan.

Miklar vonir eru bundnar við að bóluefni gegn veirunni sem veldur COVID-19 komist á markað. Bóluefni eru gefin til að líkaminn geti lært á sýkla og myndað mótefni sem þekkja sýklana og muni eftir þeim í framtíðinni. Sýklar eru margir og misjafnir, til dæmis veirur, bakteríur, sveppir og frumdýr. Bóluefni hafa verið þróuð gegn mörgum sýklum, nær eingöngu bakteríum og veirum. Aðferðirnar til að búa til bóluefni eru mjög fjölbreyttar.

Ýmislegt er í þróun gegn veirunni sem veldur COVID-19, til dæmis bæklaðar veirur, einangrun mótefnavaka veirunnar, framleiðsla þeirra í frumum, flutningur með öðrum veirum og bóluefni byggð á erfðaefni veirunnar.^[1]

Spurt er hvort að bóluefnið gegn COVID-19 geti haft áhrif á erfðaefni þeirra sem eru bólusettir. Breytingum á erfðaefni má skipta í stökkbreytingar (e. mutation) annars vegar og hins vegar í svo kallaðar erfðabreytingar (e. genetic modification). Hið fyrra er breyting á erfðaefni frumu, og getur orðið vegna tilviljunar, bilunar í frumunni eða ytri þátta eins og geislunar.^[2] Engar vísbendingar eru um að bóluefni séu stökkbreytandi (óháð því gegn hvaða sýklum þau eru hönnuð).

Ef framandi erfðaefni innlimast í DNA lífveru er talað um að hún sé erfðabreytt. Innflutta erfðaefnið getur verið úr annarri tegund, eða eitthvað sem vísindamenn búa til í rannsóknarskyni.^[3] Rétt eins og með stökkbreytingar er heldur ekkert sem bendir til þess að þess að bóluefni geti mögulega leitt til erfðabreytingar á frumum. Það er rökstutt með umfjöllun um tvær gerðir bóluefna, annars vegar bóluefni sem byggja á veiklaðri veiru og hins vegar á kjarnsýrum. Aðrar gerðir bóluefna liggja á þessu rófi og eru svörin einnig „nei“ fyrir þær.

Bóluefni byggt á bæklaðri veiru er yfirleitt veiruagnir sem hafa verið óvirkjaðar (til dæmis með hitun eða efnum). Þær geta vakið ónæmiskerfið en eru ófærar um að fjölga sér. Bóluefnið staldrar við í líkama hins bólusetta í ákveðinn tíma en brotnar svo niður eða skilst út. Mikilvægast er að kórónuveirur búa ekki yfir leiðum til að hvata innlimun erfðaefnis síns í frumur hýsils^[4] og því ómögulegt að þær geti breytt erfðum þess sem fær bóluefnið.

Hvað með bóluefni byggð á kjarnsýru eins og það sem lyfjafyrirtækin Pfizer og BioNTech kynntu nýverið?^[5] Veiran sem veldur COVID-19 er með RNA sem erfðaefni,^[6] og byggir bóluefnið á því að sprauta RNA byggðu á erfðaefni veirunnar inn í fólk (en ekki öðrum veiruhlutum, þar á meðal prótínum sem eru mikilvæg fyrir innlimun veiruagna í frumur og fjölgun hennar). Líkaminn framleiðir tiltekin prótín veirunnar, sem dugar til að vekja ónæmiskerfið. Það virðist veita vörn í allt að 95% einstaklinga yfir 65 ára aldri.^[7] Erfðaefni okkar er á DNA formi, en veirunnar á RNA formi. Hvorki við né veiran búum yfir ensímum til að afrita DNA frá RNA og því algerlega útilokað að erfðefnið innlimist í DNA þess bólusetta og erfðabreyti viðkomandi.

Einhver afar þrjóskur gæti engu að síður reynt að halda því fram bóluefnin gætu erfðabreytt okkur fyrir tilstuðlan CRISPR/CAS-kerfis sem Nóbelsverðlaunin í efnafræði voru veitt fyrir haustið 2020.^[8] Það kerfi byggir á RNA-sameindum sem hagnýttar voru til að erfðabreyta frumum. Gæti ekki verið að RNA úr veirunni lendi í svoleiðis maskínu og erfðabreyti okkur? CRISPR/CAS-kerfin finnast í bakteríum en ekki í heilkjörnungum eins og okkur. Það er því einnig útilokað að slíkt leiði til þess að bóluefni fyrir COVID-19 valdi erfðabreytingum á fólki.

Samantekt:

• Bóluefni eru útbúinn með margvíslegum aðferðum.
• Þau eru ekki stökkbreytandi.
• Bóluefni leiða ekki til innlimunar veiruerfðaefnis í frumur hins bólusetta.

Tilvísanir:

1. ^ Le, T. T. o.fl. (2020).
2. ^ Arnar Pálsson, 5.3.2020.
3. ^ Í náttúrunni kemur einnig fyrir að erfðaefni einnar tegundar innlimist í DNA annarar tegundar, en það er önnur saga.
4. ^ Það geta þó lentiveirur eins og HIV og mæði-visnuveirur, en bóluefni gegn þeim hafa þó verið þróuð. Ekki er vísbending um að þau breyti genum þess bólusetta. Sjá skylda umræðu í svari Valgerðar Andrésdóttur.
5. ^ Covid vaccine: Pfizer says '94% effective in over-65s'.
6. ^ Arnar Pálsson, 24.3.2020.
7. ^ Pfizer and BioNTech Conclude Phase 3 Study of COVID-19 Vaccine Candidate, Meeting All Primary Efficacy Endpoints. Sjá líka: Covid-19: Vaccine candidate may be more than 90% effective, interim results indicate.
8. ^ The Nobel Prize in Chemistry 2020.

Heimildir:

• Le, T. T. o.fl. (2020). The COVID-19 vaccine development landscape. Nature Reviews Drug Discovery 19, 305-306. (Sótt 20.11.2020).
• Covid vaccine: Pfizer says '94% effective in over-65s'. (2020, 19. nóvember). BBC News. (Sótt 20.11.2020).
• Valgerður Andrésdóttir. (2020, 14. október). Af hverju telja vísindamenn að hægt sé að búa til bóluefni við COVID-19 þegar enn hefur ekki tekist að gera bóluefni við HIV? Vísindavefurinn. (Sótt 20.11.2020).
• Erna Magnúsdóttir og Snædís Huld Björnsdóttir. (2020, 27. maí). Er hægt að nota erfðabreyttar veirur sem bóluefni við COVID-19? Vísindavefurinn. (Sótt 20.11.2020).
• Arnar Pálsson. (5.3.2020). Geta lífverur þróast í stökkum vegna stökkbreytinga? Vísindavefurinn. (Sótt 20.11.2020).
• Arnar Pálsson. (24.3.2020). Stökkbreytist veiran sem veldur COVID-19 hraðar en aðrar RNA-veirur? Vísindavefurinn. (Sótt 20.11.2020).
• The Nobel Prize in Chemistry 2020 - NobelPrize.org. (Sótt 23.11.2020).
• Pfizer and BioNTech Conclude Phase 3 Study of COVID-19 Vaccine Candidate, Meeting All Primary Efficacy Endpoints | Pfizer. (Sótt 23.11.2020).
• Mahase, E. (2020) Covid-19: Vaccine candidate may be more than 90% effective, interim results indicate. BJM, 371:m4347. (Sótt 23.11.2020).

Mynd:

• Rawpixel.com. (Sótt 20.11.2020).

Spurningin í fullri lengd var svona:

Ég hef heyrt að í þróun bóluefnis við COVID-19 sé notuð ný tækni eða svo orðaði Þórólfur Guðnason það, ef ég man rétt. Hvað átti hann við? Er innihald bóluefnisins byggt á nýrri tækni eða þróun þess? Er mögulegt að bóluefnið geti haft áhrif á erfðaefni okkar?

...